Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Historiaszlachtypolskiej-zarysproblematyki
13
tąbrukową(np.Siekierski2003).AndrzejZajączkowski(1961),odnoszącsiędo
npodziałuprodukcyjnego”
,wymienił(idącoddolnychszczeblidrabinystanowej)
szlachtęzagonową(produkującąnapotrzebywłasne),szlachtęcząstkową,posiada-
jącanieznacznąliczbęrodzinchłopskichnafolwarku,szlachtęfolwarcznąiwresz-
ciemagnaterię.KategoriaminiejakododatkowymisąuZajączkowskiegoszlachta
bezrolna(np.czynszowa),nielicznaszlachtamiejska,szlachtadomowaorazszlach-
taurzędnicza.Nasamymdolehierarchii,czyteżpozaklasyfikacją,znajdowałsię
nlumpenproletariatszlachecki”
,zazwyczajżyjącywmiastach.InnymisłowyZającz-
kowskisugeruje,żepodziałwewnętrznyszlachtypolskiejmiałcharakterklasowy
inieformalny,podczasgdywkrajachzachodnichmiałoncharakterformalno-
-prawny(uwzględniałpodziałnaszlachtęniższąiwyższą),awięcstanowy.
Odmomentunadaniaprzywilejówcerekwickichinieszawskichw1454r.tylko
szlachtamiałaprawodozakupuziemi(takżekonstytucjezlat1505inastępnych
zakazywałyszlachcieosiedlaniasięwmieściedlauprawianiarzemiosłihandlu).
W1496r.wprowadzonoporazpierwszyzakazkupowaniaziemiprzezmieszczan;
zakaztenutrzymywałsiędoczasukonstytucjimajowej1791r.,którazezwalałana
zakupmajątkówziemskichprzezmieszczan.Drugiitrzecirozbióruniemożliwiły
wprowadzenietegoprawawżycie,aleKodeksNapoleona,wprowadzonyw1808r.
wKsięstwieWarszawskim,znosiłprzywilejestanoweizrównywałobywateliwobec
prawa(potemutrzymywałsięonwKrólestwiePolskim).Wpozostałychzaborach
prawopowszechnegonabywaniaziemizostałotakżewprowadzonewpierwszej
połowieXIXwieku.Dopierowtensposóbziemiaństwostałosięwarstwą,która
wcorazwiększymstopniukształtowałasięwoderwaniuodstanowegokryterium
posiadaniaszlachectwa.
Relacjomwewnętrznym,którecechowaławzględnademokratyczność,towa-
rzyszyłozamknięciestanuijegosilniezarysowanaekskluzywność.Jakzauważa
JanuszTazbir(2002),wPolscerzadkostosowanoproceduręuszlachcania,cokon-
trastowałonp.zFrancją,wktórejkrólposługiwałsięniądośćpowszechniejako,
teoretycznieprzynajmniej,nagrodązazasługidlapaństwa.Wtymsamymczasie
wPolsceprzywilejeszlacheckieprzyznawanowwiększościwuznaniuzasługbo-
jowychrycerskichprzodków.PrzyczyniłosiętodowykształceniawPolsceniemal
wyłącznienszlachtymiecza”(noblessed)épée);brakowałonatomiastmechanizmów
nobilitacyjnychtworzącychnszlachtęsukni”(noblessederobe),czyliwarstwęwy-
wodzącąsięzwyklewkrajachzachodnichzurzędnikówmieszczańskiegopocho-
dzenia,uszlachconychzaswojąwyróżniającąsięsłużbędlapaństwa.
Pojawieniesięnszlachtysukni”możnarozpatrywaćjakoefektpróbymoderni-
zacjiinstytucjiszlachectwaidopasowaniajejdoramspołeczeństwaoświeceniowe-
go.Elementywspomnianegorozwiązaniafunkcjonujądodziśwniektórycheuro-
pejskichmonarchiachkonstytucyjnych,naprzykładwWielkiejBrytaniiczyBelgii,
wktórychnadajesięszlachectwo(zwyklebezmożliwościdziedziczenia)zazasługi.
OstateczniewwiększościkrajówEuropy,jakwiadomo,hierarchieszlacheckiemu-
siałyustąpićmieszczańskimkategoriomdefiniującymobywatelskość.
