Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.InstytucjeiformyupowszechnianiakulturywPolsce...
27
Specyficzneelementykulturysarmackiejmanifestowanewżyciucodziennym
wrazzprzyswojonymiwartościamitejżekulturyjednocześnietworzyłycharakter
narodowyPolaków.Polakazaczęłycharakteryzować:skłonnośćdożyciatowarzy-
sko-społecznego,skłonnośćmanifestowaniawłasnychodczućnazewnątrz,okaza-
łośćgestu,rozmowność,„obfitośćipompawyrazu”,atecechymanifestowanebyły
przyokazjirozmaitychzgromadzeńpublicznych,jakipodczasspotkańtowarzy-
skichorganizowanychnadworachszlacheckich.
Elementykulturyszlacheckiejwyrażałysięteżwkulturzeartystycznej–wcha-
rakterystycznychtylkodlaówczesnejPolskidziełach,jaknaprzykładportrettru-
mienny;warchitekturze–budowadworkówszlacheckichwedleokreślonejkon-
cepcjiarchitektonicznej;wcodziennych,aprzedewszystkimodświętnychstrojach
–kontusze,pasyikarabelauboku,przedewszystkimzaśwprzekonaniach,żepol-
skaszlachtajestpotomkiemsłynnychrodówrzymskich.
Badaczekulturystaropolskiejpodkreślają,żepodkoniecwiekuXVIinapocząt-
kuXVII,anawetwielelatpóźniej,wśródpolskiejszlachtymożnabyłozauważyć
rysymegalomaniinarodowej.Możnawyróżnićconajmniejdwieprzyczynyowejme-
galomanii.Pierwszaznichtoniewątpliwiesytuacjapolityczna.Polskawpierwszej
połowieXVIIwiekubyładrugimcodowielkościpaństwemwEuropie.Terytorium
Rzeczypospolitejrozwijałosięwkierunkuwschodnim,aproblematykazagospoda-
rowania,zaludnieniaiubezpieczeniakresówwschodnichangażowałapublicystów,
artystów,wychowawcównarodu,którzytworzącokreślonedzieła,kreowalijedno-
cześniepewnewzorykulturowe–mity,stereotypynp.kresowychstanicirycerzy,mi-
tyszlachcianekwyćwiczonychwsztucewojennej,wzorysurowegoicnotliwegożycia
wkrajobraziestepówiżyznej,aczniebezpiecznejziemi.Tewzoryniejakosprzęgłysię
zwartościamikulturowymipolskiegoKościołakatolickiego,harmonizowałyzjego
misyjnościąskierowanąwłaśnienaterenywschodniejEuropy,anienapodbójkra-
jówzamorskich.Każdywięcpolskiszlachcic,przekonanyowyższościswojejkultury
nadkulturąpohajńców5,akceptowałtowszystko,cowdziedzinieupowszechniania
kulturyszlacheckiejpodejmowaliartyściipublicyści,tewartościiwzorykulturowe,
któreupowszechniałydworymagnackieidwórkrólewski6.
5SamuelBogumiłLinde(1858)wSłownikujęzykapolskiego,t.5podajedwaznaczeniategotermi-
nu.Pierwsze,poganin(poganiec,pohaniec).Drugie,plugawiec,nieczysty.Pisze,że„TurkówiTatarów
osobliwiepogranicznychtaknazywano”ipodajeprzykładużyciategosłowazaczerpniętyodSamuela
Twardowskiego(Miscelanea,Kalisz1681):„jużtunieżarty,ostatnimtuszańcem,ostatnimprzyszło
ścieraćsięzpohajńcem”.Tward.Misce.65.(s.262).
6Wartowtymmiejscuwspomnieć,żebogatepolskieziemiaństwostylemżycia,aktywnościąkul-
turalną,uznawaniemokreślonychwartościnieustępowałomagnaterii.CytowanyjużMarianWolski
wmonografiipoświęconejTrzecieskim(2005)–małopolskiejrodzinieszlacheckiej–bardzoszcze-
gółowoopisujeaktywnośćliterackączłonkówtejrodziny,kolekcjonerstwoidziałalnośćfundacyjną.
Jednocześniedodaje,żeoprócztego„istotnejestpartycypowaniewżyciukulturalnym,tworzenie
wokółsiebieśrodowiskakulturalnegoczywreszcieudziałwtransmisjiwzorcówkulturowychiwie-
dzy.(…)MłodziTrzeciescyprzebywającynadworzekrólewskimczymagnackimuczestniczyliwżyciu
