Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
IsraelbenEliezer,ok.1700-1760),uważanyzacudotwórcęimistyka,orazuczo-
nywPiśmieobrońcatradycyjnychformkultu-ElijahuzWilna(1720-1797),
zwanyGaonemWileńskim.ojciecGotloberamiałokazjęspotkaćosobiściekil-
kuspośródnajsłynniejszychchasydzkichprzywódcówduchowych2.Wkrótce
dwazwaśnioneobozymusiałystawićczołanowemu,wspólnemudlachasy-
dówimitnagdówzagrożeniu,płynącemuzestronymaskilów,tojestzwo-
lennikówhaskali-żydowskiegoruchuintelektualnegoinspirowanegoide-
amieuropejskiegooświecenia.MłodzieńczelataGotloberaupływałyzatem
watmosferzestarćmiędzypodzielonymiwewnętrzniekręgamireligijnymi
apostępowym,niestroniącymodświeckichnaukśrodowiskiemhaskalowym.
Wjesieniżyciapisarzbyłnatomiastświadkiemwzrostuświadomościnarodo-
wejwśródŻydów,atakżenarodzinsyjonizmu-ruchuspołecznegoipolitycz-
negoskupionegowokółideibudowyniezależnejpaństwowościżydowskiejoraz
przywróceniahebrajszczyźniefunkcjijęzykawernakularnego,codziennego.
NaoczachGotloberazmieniałsięstylżyciaŻydów.Przemianyspołecz-
no-kulturowe,poczęścistymulowaneprzezdekretywładzpaństwowych,
dotykaływielusfercodziennejegzystencji,międzyinnymitradycyjnego
żydowskiegoubioru,obyczajów,rytuału,szkolnictwa.Częśćspołeczności
żydowskiejulegałaprocesomintegracjiiakulturacji,aniekiedynawet
radykalnejasymilacjiczykonwersji(choćbyprzeznałożenienaniektórych
żydowskichmężczyznobowiązkudługoletniejsłużbywojskowej,podczas
którejniebyliwstaniezachowywaćprzepisówreligijnych).Wpierwszej
połowieXIXwieku,szczególniewzamożniejszychdomach,funkcjonował
jeszczemodelrodzinyopartynamałżeństwachzawieranychokołotrzyna-
stegorokużycia,wiążącysięzobyczajemzwanymwjidyszkestem,pole-
gającymnazapewnianiumłodejparzebytuprzezrodzicówjednejzestron
(zwyklepannymłodej)wciągukilkupierwszychlatpoślubie,copozwalało
panumłodemunadalsząedukacjęreligijną.Wczesnyślubikest,których
doświadczenieGotloberszczegółowoopisałwewspomnieniach,wdru-
giejpołowieXIXstuleciapowolistawałysięrzadkością3.Zakładaneprzez
maskilównowoczesneszkołyżydowskie,oferującepowszechnydostępdo
edukacji,byłypodglebiemdlaniwelacjiróżnicspołecznych4.Gotlobernie
pozostawałbiernymobserwatoremikronikarzemprzemianwkształceniu,
leczuczestniczyłwnichjakoflten,którydziałaiinicjuje,burzyibuduje,
2
R.Goldberg,Mawo,[w:]A.B.Gotlober,Zichronotu-masaot,wstępioprac.R.Goldberg,t.1,Jeruszalajim
1976,s.7.
3
Zob.I.Etkes,MarriageandTorahStudyAmongtheLomdiminLithuaniaintheNineteenthCentury,[w:]The
JewishFamily.MetaphorandMemory,red.D.Kraemer,NewYork-oxford1989,s.155.
4
Zob.M.Zalkin,ModernizingJewishEducationinNineteenthCenturyEasternEurope.TheSchoolastheShrine
oftheJewishEnlightenment,Leiden-Boston2016,s.160.
X
Wstęp
