Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Emigracjanaszegoczasu.OTymonieTerleckim
25
tyk.Równieżjakodziałaczpolitycznyiorganizator(byłjednymzewspółzałożycieli
itwórcówprogramupowstałegow1945rokuPolskiegoRuchuWolnościowego„Nie-
podległośćiDemokracja”).
Wtęrolęwchodziłjużw1942rokuartykułemRzutydosocjologiiemigracji.Nie
mógłsięjeszczespodziewać,przedjakimiwyzwaniamistanietrzylatapóźniej.WRzu-
tach…moralizatorskipatos,takobficiewypełniającypóźniejszeartykułyTerleckiego,
jestprawienieobecny.Górębierzepróbasocjologicznegoopisu,któremutowarzyszy
chęćdodaniawygnańcomzkrajuotuchy,nadziei,wiarywsiebie.Międzyinnymiprzez
takieporównanieichdoemigrantówpolskichpowstańXIXwieku,bywuwydatnionych
różnicachpojawiłysiękorzystniejszestronyichpołożenia.Podkreślałwięc,żewspół-
czesnaemigracjapolitycznajest„państwowa”,maprezydenta,rząd,RadęNarodową,
zczymłączysięzmniejszenieryzyka,możliwośćliczenianaopiekę,naemeryturę.Wi-
działwtymrównieżniebezpieczeństwodemoralizacji,powstawaniekręguuprzywile-
jowanych.
Zależnieodsposobuprzekraczaniapolskiejgranicywewrześniu1939rokudzielił
Terleckiemigracjęna„zieloną”(przybyłąprzez„zielonągranicę”)i„zmotoryzowaną”
(urzędniczą,oczekującąapanażyiopiekipaństwowej).Pierwszaznich,przeświadczona
oswejideowejimoralnejwyższościprzeciwstawiasiędrugiej,zczasemjednakzaczy-
nalgnąćdoniej,byrównieżkorzystaćzopiekipaństwowej.Itakzwyciężapostawa
emigracji„zmotoryzowanej”.
Całośćemigracjiizolujesięodobcegośrodowiska,jestnieprzenikliwa,zamykasię
wemigracyjnymgetcie.UstępujeWielkiejEmigracjipodwzględemdynamikiżycia
ideowego,twórczegonatężenia,comożebyćusprawiedliwionetym,żejestto„emi-
gracjawalcząca”wdosłownymznaczeniu.Toczysięwojna,trwawysiłekwalki.Nic
jeszczeniezapowiadałotegodramatyzmujejpołożenia,wjakimznalazłasięw1945
roku,pozakończeniuwojny.
IwówczasTymonTerleckiokazałsięjednymztychautorów,którzyodrazuinaj-
pełniejwyrazilitragicznyzawód,rozpacz,wstrząsmoralny;iprzejawiliwolęienergię
duchowąwposzukiwaniupodstawdalszegotrwania.Ibudowaniakodeksuetycznego
emigranta.Ujegoźródłabyłszokpsychicznyiwstrząsmoralnywywołanydecyzjami
jałtańskimi.
Poczuciezdrady,jakiejdopuścilisięsojusznicyzlatdrugiejwojnyświatowej;do-
znaniewielkiegonarodowegonieszczęściaprowadziło–zjednejstrony–dozałamania
iduchowegorozbrojeniaPolaków,azdrugiej–dopodejmowaniatrudnychwysiłków,
bytemuzałamaniuzapobiec.
TymonTerlecki,zwracającsiędo„emigracjipolskiej1945roku”,mówiło„lawinie
rozczarowania”,„ogromnościwstrząsu”,„gigantycznymkataklizmie”,opogwałceniu
normmoralnychidokonaniumorducywilizacyjnego.Prowadziłdomoralnegonakazu
nieprzerwanejcierpliwościwtrwaniuiprzetrwaniu.
Wgrudniu1945roku,wprzededniu„tułaczejWigilii”pisał,żeosiągniętypokójjest
takgorzki,iżchwilami„nachodzinasstraszliwezwątpienie,czyotakipokójwartobyło
bićsięikrwawić,iginąć”4.Poupływiedziesięciulatwspominałsamopoczuciepolskie-
goemigrantawpierwszychmiesiącachpozakończeniuwojny:„Lata1945–1946były
dnemnajgłębszym,któregośmydotknęli,głębszymniżklęskawrześniowaw1939,niż
klęskaczerwcowaw1940.Usuwałsięnamwtedygruntspodnóg,zatrzasnęłasięprzed
4TymonTerlecki,Tułaczawigilia,„PolskaWalcząca”(Londyn)1945,nr50/51.
