Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Podstawymetodologicznebadań
25
poperyferyjne,marginesowe,mniejoczywiste,nienarzucającesięjakopierwsze,choć
podzielającezprototypemróżneelementycharakterystyki(zob.Taylor2001;Kleiber
2003;Grzegorczykowa2012c;Tabakowska,red.,2001:36-38,51-57).Jakzauważają
autorzytomuKognitywnepodstawyjęzykaijęzykoznawstwa:
[ś]istotne,podstawowe[awięcnajbardziejwyraziste,prototypowe-A.M.]znaczeniasłów
budująwewnętrznąspójnośćsemantycznejstrukturykategorii:sąoneodpowiedzialneza
tworzeniepołączeńmiędzyelementamikategoriipoprzezułatwianiezrozumieniaznaczeń
jejpozostałychprzedstawicieli.(Tabakowska,red.,2001:52)
Takzbudowanekategoriepojęcioweokreślasięmianemkategoriiradialnych:
zorganizowanychwokółprototypuitworzącychsiećrelacjimiędzyczłonamiopar-
tychnamechanizmachrozszerzaniaizawężaniaznaczeniaorazmetaforyimetonimii
(doktórychpowrócimyzachwilę)(zob.Tabakowska,red.,2001:70).
Podobnemechanizmyzachodząwobrębiekategoriileksykalnych,obejmujących
wiązkisłów,któreodnosząsiędowspólnychdomenpojęciowych(zob.Tabakowska,
red.,2001:60).Wkategoriachtychdasięwyróżnićjednostkipoziomupodstawo-
wego,najbardziejwyraziste,prototypowe(najczęstsze,przywoływanejakopierwsze)
orazpoziomówogólniejszychibardziejszczegółowych,agranicetychkategoriisą
częstorozmyte,codajeefektczęściowegonakładaniasięróżnychsąsiadującychpól
(iklastrów).
Bardziejzłożonekategoriemogątworzyćdodatkowesubcentrazeswoimiwewnętrz-
nymiuporządkowaniami(jakwprzypadkukategoriipojęciowejLOVEwjęzykuangiel-
skimiMIŁOŚĆwpolszczyźnie-zob.Zwierzyńska1992;por.także:Bierwiaczonek
2002;Grzegorczykowa,Mikołajczuk2019).Podsumowując,doopisutakichstruktur
niewystarczyklasycznateoriakategoriidyskretnych,wichprzypadkuszczególnie
przydatneokazujesiępodejścieprototypowe,uwzględniająceróżnicewwyrazistości
członówiprzynależnościdokategoriioraznieostrośćgranic(zob.Krzeszowski1988;
Tabakowska,red.,2001;Geeraerts2006,2010).Towłaśniewodniesieniudokate-
goriiUCZUĆAnnaWierzbickastwierdza,żenniemakonfliktumiędzyprototypami
idefinicjami”,bonazwyemocjinSĄdefiniowalne,itodefiniowalnewkategoriach
prototypowejsytuacjiiprototypowejreakcjinanie”(Wierzbicka1999f:40).
Dostrzegającjednakróżnerozumieniaterminuprototypwbadaniachsemantycz-
nych,RenataGrzegorczykowapostulujedoprecyzowaniejegoznaczeniaorazznacze-
niaczęstoznimutożsamianegoterminustereotypiproponuje,abytraktowaćprototyp
njakozespółcechwłaściwychcentralnymobiektomdanejkategorii”(Grzegorczykowa
2012c:16),astereotyp(wprowadzonydojęzykoznawstwazsocjologii)odnosićdo
nzbioruspołecznieustabilizowanychkonotacji,awięcprzekonańiwyobrażeńwiąza-
nychzokreślonymzjawiskiem(pojęciem),utrwalonychjęzykowowpostaciderywatów,
frazeologizmów,częstychpołączeńwyrazowych”(Grzegorczykowa2012c:16;wyróż-
nienia-A.M.).Wmaksymalistycznejkoncepcjiznaczeniazarównocechywłaściwe
najbardziejtypowymprzykładomdanejkategorii,jakicechystereotypowoznimi
kojarzone,wchodządoopisuznaczenia(zob.np.Bartmiński2015:23;Pajdzińska,
