Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
XXIII
ZasadystosowaneprzezJudenratyprzywyznaczaniurobotnikówbyłybardzo
różne.NaprzykładwMińskuMazowieckimnŻonacimężczyźnimielibyćzwolnieni
odwyjazdu.Takierodziny,któreposiadałyjedynegosyna,totensyntakżeniepoje-
dzie.Braćsiębędzietylkoztakiejrodziny,któraposiadakilkusynów.Ztakiejrodziny
jedensynbędziemusiałpojechaćdopracy”
20
.WedługMoszeZisermanaautoratejrela-
cjiJudenratmińskinzachowałsięwtejsprawiebardzoprzyzwoicie”.WCzęstochowie
wysyłanonkawalerównieobarczonychobowiązkamirodzinnymi,ludzizdrowych
kategorii«A»dolat28-30”
21
.
Zregułyjednak,jakmówiąrelacje,obciążeniabyłyrozkładanewsposóbrażąconie-
sprawiedliwy.WŁowiczu,wedługrelacjiświadków,nBogacisynalkowieniepojechali.
Wybranobiedaków,którzyniemieliprotekcji”
22
.Czasamiowysyłcetych,anieinnych
ludzi,decydowałprzypadek,np.wLublinie13czerwca1940r.doobozuwTyszowcach
wysłanogrupęrobotników,którapoprzedniegodniazgłosiłasiędopracyprzyul.Lipo-
wej
23
.WKielcachwiosną1941r.wskazanodowysyłkitesameosoby,którebyływobo-
zachrokwcześniej.Wprzypadkach,gdyrobotniksięniezgłosił,branozakładników
24
.
Strachprzedobozamiwzrastałwrazzpowracającymiznichrobotnikami.Ringel-
blumzapisujewymownąscenę,kiedytozgromadzenidowyjazdurobotnicywgmachu
Collegiumwidzieliprzezoknowóz,wiozącyskatowanychpowracającychrobotników:
nZobaczywszy,wjakimstaniepowrócili[ichpoprzednicy],zbuntowalisięikrzyczeli:
«Zabijcienas,aletamniepojedziemy!»Izaczęliwyskakiwaćprzezokna”
25
.IzraelLang
zMiedzeszynaprzedwyjazdemdoobozurozważałsamobójstwo,któredawałobyjego
rodziniepewność,codookolicznościjegośmierci,gdyżbyłpewien,żezobozupracy
niewróciżywy
26
.Ostanienkompletnejdepresji”nawidokpowracającychrobotników
pisałwmaju1941r.GustawWielikowski
27
.
Zpowodubrakuochotnikówradyuciekałysiędośrodkównadzwyczajnych-łapa-
nekulicznychorazusankcjonowaniainstytucjinzastępcy”.
Instytucjanzastępcy”istniałanajpierwnieformalnie,awszelkieukładywtejkwe-
stiiodbywałysięmiędzyzainteresowanymi.Zewzględunakłopotyfinansoweorazper-
manentnybrakchętnychdowyjazduwwieluradachzgodzonosięnatzw.pracęzastęp-
czą.FormułatakazostałazaakceptowanaprzezNiemców.Wtensposóbnp.wRadomiu
odosóbniechcącychlubniemogącychpracowaćpobieranoopłatę4złdziennie.
20MoszeZiserman,Relacja,AŻIH,sygn.301/4234.
21SprawozdaniezdziałalnościWydziałuRobótPrzymusowychRŻwCzęstochowie,w:Gene-
ralneGubernatorstwa.Relacjeidokumenty,s.217.
22SzymonKoniMojszeZajde,Relacja,AŻIH,sygn.301/3180.
23T.Radzik,Lubelskadzielnica,s.121.
24N.N.,RelacjazKielc,w:GeneralneGubernatorstwa.Relacjeidokumenty,s.247.
25Kronikagetta,s.321.
26IzraelLang,Relacja,AŻIH,sygn.301/2207.
27AŻIH,211/127,s.48.Gustaw(Gamzej)Wielikowski(1889-1943)-adwokat,członekprezy-
diumŻSS,przewodniczącyWydziałuOpiekiSpołecznejorazWydziałuPrawnegoRŻ,jedyny
żydowskiczłonekRadyGłównejOpiekuńczej,doradcaŻSSprzyszefiedystryktuwarszawskiego,
pośmierciCzerniakowaczłonekPrezydiumRadyŻydowskiej,zamordowany23kwietnia1943r.
ZramieniaŻSSwielokrotniewizytowałobozypracy.Zob.korespondencjęWielikowskiegozPre-
zydiumŻSSwKrakowie,AŻIH,sygn.211/124-211/129.
