Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XXVI
Wstęp
Zewzględunato,żewiększośćobozówzostałapowołanadowykonaniaokreś-
lonychpracizzałożeniamiałaistniećkrótko,warunkiżyciawnichbyłybardzo
złe.Pospieszniebudowanebarakiniedawałyochronyprzedzimnemiwilgocią,jeśli
budynkibyłymurowane-toniedostosowywanedopotrzebmieszkaniowych.Brako-
wałoelementarnychurządzeńsanitarnychczywyposażeniakuchni.Robotnicyspali
najczęściejnaniezmienianejsłomie,przykryciwłasnymipaltami.
Jednymznajwiększychproblemówobozowychbyłaaprowizacja.Choćzawyży-
wienierobotnikówodpowiadałyfirmyprowadząceprace
41
,permanentnieniewywią-
zywałysięoneztegozobowiązania,składającwinęnaogólnetrudnościzaprowizacją
wGG.Racjeżywnościowe,któreotrzymywalirobotnicyledwie,itoniezawsze,star-
czałydlapodtrzymaniaichegzystencji,byłyjednakzupełnieniewystarczającedlaciężko
pracującychmężczyzn.Trudnościzaprowizacjąobozówstawałysięjednymzpowodów
ichzamykania.Robotnicywysłanidopracywkwietniu1941r.jużwmajupowracalido
domuzpowodubrakużywnościwobozach
42
.Niedożywienieiurągającewszelkimnor-
momwarunkihigienicznesprzyjałychorobom,takżezakaźnym.Wobozachbrakowało
izbchorychiopiekimedycznej.Zdarzałosię,żesposobemnarozwiązanieproblemu
epidemiibyłorozstrzelaniechorych(m.in.wBełżcurozstrzeliwanochorychnadezyn-
terię,wOssowiedokonanomasowejegzekucji53chorychnatyfus,zob.dok.40,41).
Zdecydowanawiększośćzamieszczonychwtymtomiedokumentówrelacjonuje
wniezwyklesugestywny,dramatycznysposóbnędzęcodziennejegzystencjirobotni-
kówwobozach.
Najbardziejdramatyczneprzeżyciawiążąsiębezpośredniozobozowymistrażni-
kami.WiększośćobozówdlaŻydówpodlegaławładzomadministracyjnym.Nadzórnad
robotnikamipełniligłównieprzedstawicieleSelbstschutzu(azatemoddziałyzłożone
zmiejscowychvolksdeutschów)-owianizłąsławąnczarni”(nazywanitakodkoloru
mundurów).Wiosną1941r.szefdystryktuwarszawskiegoogłosiłspecjalnynabór
wśródpolskiejiukraińskiejludnościdoformacjiLagerschutzu.Wwynikutejakcji
doobozówdystryktuwarszawskiegozostałoskierowanychok.200obozowychstraż-
ników,przeszkolonychuprzedniotakżepodkątemideologicznym(zob.dok.1).Nie-
któreobozynadzorowałyinneformacjewojskowelubSS(m.in.obozyfortyfikacyjne
nagranicyzZSRR,podległeSS-GrenzsicherungskommandoorazobózwPustkowie).
WprezentowanychrelacjachCzytelnikznajdziedziesiątkibezprzykładnychaktów
przemocyisadyzmu,jakichdopuszczalisięstrażnicyobozowi.Ichzachowaniewyraź-
nieogniskujesprzecznośćwpisanąwkoncepcjęobozówpracydlaŻydów:zjednej
stronymiałysłużyćrealizacjigospodarczychplanówIIIRzeszy,zdrugiejzaś-były
elementemprocesueksterminacji.
Warunkiżyciaipracy,aponadtotroskaolospozostawionejrodziny,powodowały,
żewięźniowiedecydowalisięnaucieczkę,ryzykującnajpoważniejszymikonsekwen-
cjamizutratążyciawłącznie.Ucieczkizobozówpracymusiałybyćnatyleczęstym
zjawiskiem,żeWydziałPracywCzęstochowienałamachGŻostrzegałrobotników,
41Oficjalniewyżywieniewobozachpracymiałoodpowiadaćtemu,jakieśrednioprzysługiwało
Niemcomwlatach1917-1919.Zob.AMW,Komisarzdladzielnicy,s.25.
42Opracowaniept.nRokpodrządamikomisarzadladzielnicyżydowskiejwWarszawie”,w:Rada
ŻydowskawWarszawie,s.101.
