Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Naczelne.Człowiekwrazzwykazującymidużowspólnychznimcechmałpami
(Simiae)orazpokrewnymiimmałpiatkami(Prosimiae),doktórychdziśzaliczasię
zazwyczajtylkolemury(Lemuroidea),aleniektórzywłączająrównieżwyraki(Tar-
sioidea),tworzywśródssakówodrębnyrządNaczelnych(Primates).Charakteryzuje
jeogromnasprawnośćruchowa,przejawiającasięm.in.wwielkiejruchomościstawu
ramiennegoibiodrowegoorazstawównadgarstkaistępu.Odinnychssakówodróż-
niająsięNaczelnewielucechamiimtylkowłaściwymi,zktórychnajważniejszesą
następujące:1)najwyżejspośródwszystkichssakówrozwiniętyośrodkowyukład
nerwowy,zwłaszczamózgowie;2)chwytnośćobu,aconajmniejjednejparykoń-
czyn,przyczymNaczelnechodząwspierającsięnienapalcach,jaktoczęstoma
miejsceuinnychssaków,alenacałychstopach;3)obecnośćnapalcachpaznokci
(przynajmniejnapalcuIstopy)zamiastpazurów,czyteżkopyt,występującychuin-
nychssaków;4)zróżnicowanieuzębieniazazwyczajnaczteryrodzajezębów:sieka-
cze,kły,przedtrzonowceitrzonowce;5)zwyklejednaparagruczołówsutkowych
umieszczonychnaklatcepiersiowej,arozwijającychsięzczwartejparyzawiązków
tychgruczołów(uniektórychmałpiatekdotrzechpar,umieszczonychczęściowona
brzuchu);6)stałewystępowanieobojczykawkośćcu(niektóressakiniemajągo);
7)budowaoczodołów,mianowicietzw.oczodołyzamknięte,całkowicieoddzielone
oddołuskroniowego.TegotypuoczodoływystępująwyłącznieuwyższychNaczel-
nych,awięcumałpiczłowieka.UniższychNaczelnych,aspecjalnieulemurów,wy-
stępujespotykanyuwielussakówoczodółpierścieniowaty,wktórymkośćjarzmowa
ikośćczołowapołączonesącoprawdazesobąodpowiednimiwyrostkamitworzący-
mipierścieńoczodołowy,alewgłębioczodółłączysięzdołemskroniowym.Wyraki
wreszciemająoczodółniecałkowiciezamknięty.
Specyficznieludzkiecechyczłowieka.Pozawymienionymicechamicharaktery-
stycznymidlarzęduNaczelnychuczłowiekawystępujezespółpewnychwłaściwości
niespotykanychuzwierząt.Najważniejszymispośródnichsą:spionizowana(wypro-
stowana)postawaciałaipołączonaztymcharakterystycznatylkodlaczłowiekabu-
dowastopyjakoorganuzwiązanegozfunkcjąchodu.Uwolnionezczynnościloko-
mocyjnychkończynygórnesą–takjakiuinnychNaczelnych–chwytne,aleoroz-
szerzonejmożliwościruchówmanipulacyjnych.Prawdopodobniekonsekwencjąpio-
nizacjiciałajestbardzoznacznyrozwójmózgowia.Głowazbalansowanaswobodnie
naosiciała–kręgosłupie,uwolnionaodnadmiarumięśnikarkowych,służącychuin-
nychNaczelnych(anawetjeszczeuformprzedludzkich)dojejpodtrzymywania,mo-
żerozrastaćsięswobodniewewszystkichkierunkach.Kręgosłupczłowiekawykazu-
jecharakterystycznetylkodlaniegokrzywizny(lordozyikifozy).Wygięciatezwięk-
szająsprężystośćosiciała,coprzyczyniasiędoochronyprzedwstrząsamiznajdują-
cejsięnajejszczyciepuszkikostnej–czaszki,zawierającejtakdelikatnynarząd,
jakimjestmózgowie.Dalszątegokonsekwencjąjestskracaniesięczęścitwarzowej
czaszkiijakbywsuwaniesięjejpodstalezyskującąprzewagęczęśćmózgową.Praw-
dopodobnieskutkiempionizacjijestteżrozszerzeniesięwrażeńwizualnych(wzroko-
wych)zpostępującymciągleupośledzeniemwrażeńwęchowych.Odbieraniezupeł-
nienowych,niedostępnychdlaczworonogówodczućdoprowadziłodopowstania
wmózgowiuczłowiekanowychośrodkówkojarzeniowych,stanowiącychpodłożedla
znaczniewyższegoniżuzwierzątpoziomużyciapsychicznegoczłowiekaorazroz-
wojujegowładzumysłowych.
Docechspecyficznieludzkichnależyteżwykształceniesięwyjątkowychpropor-
cjikończyn.Wszystkiemałpyczłekokształtnemająkończynygórne(przednie)dłuż-
szeoddolnych(tylnych).Uczłowiekajestodwrotnie:wskaźnikdługościkończyn
górnychobliczonywodsetkachdługościkończyndolnychwynosi:uczłowieka–78,
zaśuszympansa107,ugoryla117,uorangutana145,augibbonanawet148.Tego
rodzajuproporcjeniewskazująnaprzechodzeniewtokuewolucjiprzezstadiumna-
drzewne.Możetoświadczyć,jakstaraewolucyjniejestuczłowiekajegopostawa
spionizowana.Przyczyniasięonanietylkodospłaszczeniaklatkipiersiowejiwnik-
nięciadoniej(odtyłu)kręgosłupa,przesunięciałopatek,lecztakżedozmianwobrę-
biemiednicy,cospowodowałoodchyleniekościbiodrowych,podtrzymującychtrze-
wa.Wpływtejpostawynarozmieszczenieczęścimiękkich–mięśniitrzew–jest
oczywisty.
57
