Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Uczeniesięikształcenie
1.4.2.Trzysystemykształcenia
Systemkształceniajestcelowymukłademsytuacji
dydaktyczno-wychowawczych,rozumianychjako
współdziałanieuczniów-wychowanków,nauczyciela-
-wychowawcy,treścikształcenia,wyposażeniaiorga-
nizacji(Niemierko,1999a,rozdz.I).Tepięćgrupzmien-
nychtworzykażdąsytuację,adobóriukładsytuacji
wyznaczadrogędowykształcenia.
Podejściesystemowe,polegającenaanalizieiprojek-
towaniusytuacjidydaktyczno-wychowawczychze
względunacelekształcenia,jestszerokoprzydatne
wpedagogice.Rozpoznaniesytuacjidydaktyczno-
-wychowawczychpozwalanaokreśleniesystemu,
aokreśleniesystemuumożliwiaodtworzeniesytuacji,
jakiezdużymprawdopodobieństwemwystąpiły,oraz
przewidywanie,jakiesytuacjewystąpiąwprzyszłości.
Najczęściejwyróżniasiętrzytypysystemówkształ-
cenia:
1.Systemautorytarny(autokratyczny,dominacyjny,
dyrektywny)jestopartynawładzynauczyciela-
-wychowawcy,czylinamożnościpodejmowania
przezniegodecyzjiwiążącychdlauczniów.Źródłem
autorytetunauczyciela-wychowawcy,jakowładzy
uznawanejprzezuczniów-wychowanków,mogą
być:pełnionafunkcja,dziedzinawiedzy,osobis-
takompetencja,dojrzałaosobowość,sprawność
działaniaedukacyjnego.
Systemautorytarnyuzależniauczniówodnauczy-
ciela.Takistylkierowaniamożebyćskutecznywy-
chowawczoipoznawczonapoczątek,gdyucznio-
wiesąwdrażanidopewnegoporządkuitrzebaim
zapewnićwarunki(ładorganizacyjny)doodpo-
wiedniegowykonywaniaczynności.Wdłuższej
perspektywieokazujesięjednakhamującydlaini-
cjatyw,uspołecznieniairozwojupodopiecznych.
Usuwawcieńmotywacjęwewnętrznąuczeniasię,
czylipodejmowanietejczynnościzewzględuna
zainteresowaniewłasneiradość,jakądajejejwy-
konywanie.Zastępujejąmotywacjązewnętrzną,
wpostacinagródikar,nakazówizakazów,odwołu-
jącąsiędomechanizmówwarunkowaniaspraw-
czego.Bardziejuczyposłuszeństwaniżsamodziel-
ności,bardziejsprzyjadyktaturzeniżdemokracji.
Autorytarnekierowanielekcjąbywakoniecznością
powodowanądużąliczebnościąoddziałówszkol-
nych.Wtrakcietypowejlekcjiszkolnejokoło
dwóchtrzecichczasumówinauczyciel,starającsię
skupićuwagęuczniównaprzewidzianejproble-
matyce.Gdypodzielimypozostałączęśćlekcjina
30uczniów,wypadnienakażdegopo30sekund
uprawnionegomówienia(Barnes,1988,s.221).
Większościuczniomtoniewystarcza,rozmawiają
międzysobąipowodujązakłócenia.Kierowanie
autorytarneograniczatezjawiska,alewywołuje
opór,naktóregopokonaniezużywasięznaczną
częśćenergiiiczasupracynauczyciela.
Edukacjaautorytarnaodlatpodlegazmasowanej
krytycepsychologicznej.WedługPrzemysława
Staronia(2020,s.11)sensistnieniaszkołypolegana
tym,żebynauczyćnasradzeniasobiezwyzwania-
mi,jakieniesieżycie.Alesystemtegonieuczy.
Wobectegotrzebazrobićtozaniego.Naszczęście
mamydodyspozycjidwainnesystemykształcenia.
2.Systemhumanistyczny(demokratyczny,integra-
cyjny,niedyrektywny)jestopartynazaspokajaniu
potrzebuczniów-wychowanków.StanowiUkoper-
nikańskiprzewrót”wstosunkudosystemuauto-
rytarnego,wcześniejrozwiniętegowpedagogi-
ce.Jestprzejawemdemokratyzacjispołeczeństwa
ipochodnąrozwojupsychologii.
Potrzebysąwymaganiamiorganizmucodowarun-
kówżycia,uzależniającymiczłowiekaodśrodowi-
skaprzyrodniczegoispołecznego.Wedługnajbar-
dziejpopularnejwśródpedagogówtaksonomii,
czylihierarchicznejklasyfikacji,potrzebczłowieka
(Maslow,1990)ichznaczenieiwpływnauczeniesię
możnaprzedstawićnastępująco:
a.Potrzebyfizjologiczneobejmująoddychanie,
utrzymanietemperaturyciała,picie,jedzenie,
wydalanie,sen,ruch.Każdaznichmożebyćnie-
zaspokojonawklasieszkolnejlubwdomu.
Wpomieszczeniumożebyćdusznolubzimno,
uczeńmożebyćgłodnylubodczuwać,żeUzasy-
chamuwgardle”,możenaglechciećwyjśćdo
toalety,byćniewyspanylubzdrętwiećwniewy-
godnejpozycji.Towszystkoutrudniamusku-
pienieuwaginatreściuczeniasięiobniża
skutecznośćkształcenia.Zauważmy,żezaspo-
kojenietychpotrzebjestznaczniełatwiejsze
wdomurodzinnymniżwszkole,comożepowo-
dowaćzłesamopoczucieuczniaipragnienie,by
skrócićczaspobytuwjejmurach.
b.Potrzebabezpieczeństwajestniezaspokojona,
gdyuczniowi-wychowankowizagrażapogorsze-
niestanufizycznegolubpsychicznegonaskutek
agresjiotoczenia,utratypozycjispołecznejlub
zmianywarunkówżycia.Możeonbaćsięprze-
mocywdomuipozadomem,ośmieszeniawo-
becrówieśników(np.przytablicyszkolnej,gdy
wszystkieoczysąnaniegoskierowane),swojej
przyszłości(UNiezdaszdonastępnejklasy!”).
Zagrożeniepochłaniamyśli,paraliżujeumysł
iograniczaczynnościopanowywaneprzez
uczniadokręguzachowańumożliwiających
przetrwanie.
c.Potrzebaprzynależnościimiłościwyrażasiędą-
żeniemdowymianypozytywnychuczuć:darze-
nianimiinnychiotrzymywania.Ciinnitorodzi-
na,nauczycielei–wrazzrozwojemdziecka
corazczęściej–koleżankiikoledzy.Uczeń,który
niemaprzyjaciółwklasie,możesilnieodczu-
waćichbrak.Gdyniejestprzezrówieśników
akceptowany,awiecgdyniemaswojejgrupy
wsparcia,tracipewnośćsiebie.Ewentualnewy-
cofaniesięemocjonalne(Udomamy”)niewy-
starczymunacałeżycie,awgrupierówieśniczej
przyniesiedotkliwąporażkę.Zkoleizerwanie
przeznastolatkawięziuczuciowejzrodzinąna
rzeczgrupyrówieśniczejwszkoleipozaszkołą
narażagonabłędyspowodowanebrakiem
doświadczeniażyciowego.
d.Potrzebauznaniajestoczekiwaniemszacunku
dlasiebiewgrupiespołecznej,zktórądanajed-
nostkasięidentyfikuje.Zaspokajajątępotrzebę
różnorodneosiągnięcia:przywódcze,towarzy-
32[[[
