Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.4.Krytykaekonomiiwolnegorynku...
zwrociedobadaniawymianyikonkurencjiwkontekściespołecznymiwprowadze-
niudoanalizyekonomicznejinstytucji.
T.Veblenuzyskałtrwałemiejscewekonomiidziękiwykazaniuanomaliiwzmia-
nachpopytunadobrakonsumpcyjnepodwpływempoziomucen.Wswejpracypt.
TheTheoryoftheLeisureClass14z1899r.omawiałefektostentacyjnejkonsump-
cji,polegającejnanabywaniudużychilościdóbriusług,tymwiększych,imwyższa
jestichcena.Umożliwiajątowysokiedochody,którychosiąganieniewymagadu-
żegonakładupracy.Efektostentacyjnejkonsumpcjiwystępujewśródludzizamoż-
nych,araczejnawetbogatych,którzydysponująwolnymczasem.Czastenmożna
wykorzystaćnakosztownerozrywkikulturalneisportoweoraznazbytkownezaku-
py.TymludziomVeblenprzypisywałskłonnośćdokupowaniatakichdóbr,któreza-
pewniająstatusposiadaczyiumożliwiająutrzymywanietegostatusu.EfektVeblena
pokazujejegokrytycznystosunekdokapitalizmuamerykańskiegokońcaXIXwieku,
czylidotejwersjigospodarkirynkowej,wktórejwolnyrynekustąpiłmonopolom
ikartelomiwktórejsektorfinansowyzacząłuzyskiwaćautonomicznąpozycję.
KrytycznystosunekVeblenaobejmowałtakżetennurtekonomiieuropejskiej,
któryskoncentrowałsięnabudowaniumodeliwyborówindywidualnychimodeli
rynku.Jegokrytykadotyczyłagłównieabstrahowaniaodkontekstupsychologiczne-
goispołecznego.Veblenpisał,żeczłowiekgospodarującywabstrakcyjno-deduk-
cyjnychmodelachjest:
„błyskawicznymkalkulatoremprzyjemnościicierpień[ł]Niejestterenempro-
cesużycia”15.
JesttowyraźnezanegowaniekoncepcjiW.Jevonsa,którywTheoryofPolitical
Economy(1879)pisał:
„Maksymalizowanieprzyjemnościstanowiproblemekonomii”16.
Zamiasthedonistycznegoobrazuczłowiekagospodarującego,T.Veblenopisy-
wałzłożonośćnaturyczłowieka,któraukształtowanawwynikuewolucji,obej-
mujenietylkorozumiumiejętnościkalkulacji,aleprzedewszystkiminstynkty
inawyki17.
Instynktytodziedziczonepriorytetyokreślającekierunkowoceledziałania
człowieka.Veblenwymieniałinstynktsamozachowawczy,instynktrodzicielski,in-
stynktdobrejpracy,instynktbezinteresownejciekawości,instynktzachłanności
14
T.B.Veblen,Teoriaklasypróżniaczej,Warszawa:Muza,2008.
15
16
Tamże,s.389-390.
W.Jevons,TheTheoryofPoliticalEconomy,wyd.cyt.,rozdz.3.
17
T.B.Veblenwykorzystywałpsychofizycznąkoncepcjęświadomościamerykańskiegofilozofa
ipsychologaW.Jamesa.
25