Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10.Zhistoriimyśliekonomicznej...
47
elementówprocesuprodukcji–zostajezniesiona.MetodadialektycznaHeglastała
siępodstawąteoriirozwojuspołeczno-gospodarczego.WedługHegla,powstawa-
nieipokonywaniesprzecznościjestistotąrzeczywistości.Rozwójpolegana
przechodzeniuodtezydoantytezy;zprzeciwieństwpowstajesynteza,którazkolei
stajesięteząitd.Tatriadaheglowskastałasiępodstawąmarksowskiegomaterializ-
muhistorycznego.Koncepcjamaterialistycznegopojmowaniadziejówstanowi
przewrótwhistoriozofii.Materialistycznewyjaśnieniedziejówwskazujenawzajem-
nezwiązkimiędzysiłamiwytwórczymiistosunkamiprodukcjijakonaobiektywne
podstawyżyciairozwojuspołecznego.Zależnośćtajestwyrażonaprzeztezę,żebyt
społecznyokreślaspołecznąświadomość.
Punktemwyjściamarksowskiejteoriirozwojuspołecznegojestkategoriasił
wytwórczych.Możemyjezdefiniowaćjakosposóbiśrodkioddziaływania
człowiekanaprzyrodęwprocesieprodukcjiorazzwiązaneztymoddziaływa-
niemukształtowanieczłowieka.Siływytwórczetocałokształtelementówdecydu-
jącychoefektywnościspołecznegoprocesuprodukcji.
Materialnesiływytwórczeuruchamianesąwtokuspołecznegoprocesu
produkcji,którymożnaopisaćjakostrukturęwzajemnychzależnościpowstających
międzyludźmi.Tastrukturapowiązańtostosunkiprodukcjizorganizowanewokół
kompleksuekonomicznychzależności,którynazywasięstosunkamiwłasności
środkówprodukcji.Materialnesiływytwórczeizwiązaneznimistosunkiprodukcji
tworzącałośćzwanąsposobemprodukcji.
Stosunkiprodukcji,szerzejstosunkiekonomiczne,sączęściąowielebardziej
skomplikowanegoukładustosunkówspołecznych;wedługmaterializmuhistorycz-
nego–częściąnajistotniejszą.Funkcjonowaniestosunkówprodukcjiwymaga
istnieniadopasowanychdonichspołecznychstosunkówpozaekonomicznych.
Niezbędnądoistnieniaokreślonegosposobuprodukcjiczęśćspołecznychstosunków
pozaekonomicznych,instytucjiprawnychipolitycznychnazwałMarksnadbudową
danegosposobuprodukcji.
Zintegrowanacałośćsiłwytwórczych,stosunkówprodukcjiinadbudowy
stanowiformacjęspołeczno-ekonomiczną.
Rozwójspołecznywramachdanejformacjiznajdujeswójkrespowyczerpaniu
możliwościadaptacyjnychwramachistniejącychstosunkówprodukcjiinadbudowy.
Stosunkiprodukcjistająsięwówczas,wedługznanegookreśleniaMarksa,okowami
dladalszegorozwojumaterialnychsiłwytwórczych.Dochodzidozmianydotych-
czasowejstrukturyformacjispołeczno-ekonomicznejipowstanianowejformacji.
Twórcymarksizmuwyróżniająwdotychczasowymrozwojuspołeczeństw
następująceformacje:społeczeństwapierwotne(wspólnotępierwotną),formację
azjatycką,niewolnictwo,feudalizmikapitalizm.
Szczególnemiejscewdorobkuteoretycznymmarksizmuzajmujekrytyczna
analizaformacjikapitalistycznej.Tezaklasycznejekonomiioharmoniiinteresów
jednostkiispołeczeństwa(koncepcjahomooeconomicus)zostajezastąpionaza-
sadąsprzeczności.Podstawowasprzecznośćspołeczeństwakapitalistycznegowy-
nikazprywatnejwłasnościśrodkówprodukcji.Własnośćprywatnadzielispołe-
