Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
stratębliźnim”33.Pracajestzatemobowiązkiemkażdegoczłowieka,wtym
kobietidzieci.„Innymisłowy,całastrukturacywilizacjipowinnabyć,zda-
niemparodysty,opartanajednymbudulcu–postępiematerialnym”34.
NapoczątkulatdziewięćdziesiątychXIXwiekuLilienblumpracował
nadkontynuacjąautobiografiobejmującąlata1873–1881.Ukazałasięona
dopierow1899rokujakoDerechtszuwa[Drogapowrotu]35.Bezpośrednim
impulsemdonapisaniaowegopostscriptumbyłypogromyz1881roku,
któreprzetoczyłysięprzezpołudniowączęśćCesarstwaRosyjskiego,nie
omijającOdessy36.
Cociekawe,LilienblumprzebywałwOdessierównieżwczasie,kiedy
miałtammiejscewcześniejszypogromw1871roku37.Towydarzeniewśród
częściżydowskichintelektualistówzasiałoziarnozwątpieniawmożliwość
współfunkcjonowaniazespołecznościąnieżydowskąnazasadach,wjakie
wierzonowcześniej.JakpiszeStevenZipperstein,„pomimożenowyzbiór
przekonańdotyczącyżydowskiejprzyszłościniezostałjasnosformułowany
ażdopowszechnegokryzysulatosiemdziesiątychXIXwieku,procesrefek-
sjiiponownejocenyrozpocząłsiępo1871”38.ChoćLilienblumnieodnosi
sięexplicitedotegozdarzenia,toniemożnawykluczyć,żebyłoonojed-
nymzczynników,którewzmogłynapoczątkulatsiedemdziesiątychXIX
wiekujegozainteresowanienowymi,wspomnianymiwyżej,ideamioraz
wpłynęłonajegokrytycznystosunekdohaskali.
Zkoleipogromyzroku1881przyniosływżyciuintelektualistyrady-
kalnąreorientacjęideowąipolityczną:zdecydowaneodejścieodideałów
haskali(czywłaściwiejużposthaskali)izwrotkużydowskiemurucho-
winarodowemu.JakpokazujeBartal,przestałagozajmowaćreforma
judaizmu,wzrósłteżjegosceptycyzmcodomożliwościintegracjiŻydów
zrosyjskimspołeczeństwem.ChoćjużwcześniejLilienblumainteresowały
projektyosiedlenialudnościżydowskiejwkoloniachrolniczych,terazjego
postulatyobjęłyustanowieniedlaŻydówosobnegoterytoriumorazstwo-
rzenieżydowskichosiedliwZiemiIzraela.WycofałsięzwalkzŻydami
33
34
Tamże.
I.Davidson,ParodyinJewishLiterature,NewYork1907,s.82.WięcejoutworzeMisznatEliszabenAwu-
ja–zob.Y.Friedlander,TheControversybetweenM.L.LilienblumandtheWorldoftheYeshivotasDepicted
in‘MishnatElishaBenAvuyah’(1878),[w:]JewishEducationandLearning.PublishedinHonourofDr.David
PattersonontheOccasionofHisSeventiethBirthday,red.G.Abramson,T.Parftt,Chur1994,s.143–156.
35
Zob.S.Brejman,Mawo,s.40–41.Derechtszuwaoznaczarównież„drogępokuty”.
36
Okontekściepogromów1881roku:I.M.Aronson,TroubledWaters.TheOriginsofthe1881Anti-Jewish
PogromsinRussia,Pittsburgh1990;opogromachiichskutkachdlażydowskiejpolityki:J.Frankel,
ProphecyandPolitics.Socialism,Nationalism&theRussianJews,1862-1917,Cambridge(iin.)2018,s.49–132;
oreakcjirosyjskichliteratówżydowskichnapogromy:B.Horowitz,TheRussian-JewishTradition,
s.111–122.
37
ZtreściGrzechówmłodościniewynika,byLilienblumopuszczałmiastowczasiepogromu.Więcejotym
zdarzeniu–zob.S.J.Zipperstein,TheJewsofOdessa,s.114–128.
38
Tamże,s.114.
XXII
Wstęp
