Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ANAKSAGORAS
47
iginięcieniedobrzezapatrująsięHellenowie,gdyżnicniepowstajeinicnieznika,lecz
istniejetylkomieszaniesięirozdziałrzeczy,któresą.Słusznewięcbyłobynazywać
powstawaniemieszaniemsię,azanikanierozdziałem”.
NatomiastwpojmowaniuniezmiennychskładnikówAnaksagorasodbiegaod
Empedoklesa.Sądziłbowiem,żeżadnajakośćniemożepowstaćzkombinacjiinnychja-
kości.„Jakże”jmówiłj„możepowstaćwłosztego,coniejestwłosem,amięsozte-
go,coniejestmięsem?”Głosiłwięcniezmiennośćnietylkopewnychpierwiastków,
alewszelkichjakości.WedługEmpedoklesarzeczywistośćmiałaczteryskładniki,
awedługAnaksagorasamiałaichtyle,ilejestodrębnychjakości.Teniezliczone
składnikiAnaksagorasnazywał„zarodkami”lub„rzeczami”,Arystotelesna-
zwałjepóźniej„homoiomeriami”(tj.ciałamiskładającymisięzjednorodnychczęści).
TeoriaprzyrodyAnaksagorasabyłazatemnawskrośjakościowa.Co-
kolwiekistnieje,złożonejestzprzeróżnych„zarodków”.Jeżelijedzącchlebodżywia-
myprzeztoswójorganizm,toznaczy,żeodżywiamyswemuskuły,krew,mięso,ko-
ści,zatemwchlebiemusząbyćmuskuły,krew,kościimięso;chlebjestzrośliny,więc
wszystkieteskładnikimusząbyćwroślinie;roślinaodżywiasiężywiołami,ziemią,
wodą,słońcem,powietrzem,więcwszystkieteskładnikimusząbyćzawartewżywio-
łach.Zatemżywioły,któreEmpedoklesuważałzanajprostsze,sątaksamozłożonejak
iinnerzeczy.Wszystkotedyjestzłożone:„wkażdejrzeczyjestczęśćkażdejin-
nej”,„wewszystkimjestczęśćwszystkiego”,„wszystkierzeczysąrazem”.Złożonesą
nawetnajmniejszeczęścimaterii:wnajmniejszej„znajdująsięróżnorodneciałaiza-
rodkiwszelkichrzeczywrazzwszelkiegorodzajukształtami,barwamiizapachami”.
Iniemakresupodzielności:„Pośródtego,cojestmałe,niemanajmniejszego,lecztyl-
kozawszemniejsze”.PoglądtenAnaksagorasajinfinitystyczny,dopatrujący
sięnieskończonościwprzyrodziejprzygotowanybyłprzeznaukęZenonaonie-
skończonejpodzielności;aleAnaksagorasuznałnieskończonośćjeszczeiwzakresie
jakości;iprzeztowytworzyłzawrotnywprostobrazmateriipodobnychybatylkodo
młodszegoodwatysiącelatsystemuLeibniza,gdziekażdacząstkaświataodzwiercie-
dlacałyświat.
Jeżeliwszakżewkażdejrzeczyznajdująsięwszystkieskładnikiświata,tojakmo-
żemyodróżnićjednąrzeczoddrugiejijakimprawemnazywamyjeróżnyminazwami?
JużwstarożytnościzarzucanoAnaksagorasowi,że,zgodniezjegoteorią,kamieńude-
rzonyokamieńpowiniensączyćkrew,zadraśniętaroślinawypuszczaćmleko.Tymcza-
semAnaksagoraspojmowałsprawętak:wkażdejrzeczysąwszystkieskładniki,alenie
wkażdejsąwtejsamejproporcji.Postrzegamywkażdejtylkoteskładniki,którewniej
przeważają;wedlenichteżrzecznazywamy;inneskładnikitakżesąwrzeczachzawar-
te,aleniemożnaichpostrzec,takjakniesłyszysięcichegogłosuwśródokrzykówtłu-
muaniniewidzikropliwinawbeczcewody.Zanieskończonąróżnorodnościąipo-
dzielnościązmysłynaszenadążyćniemogą,jestgranica,poniżejktórejniesięgają.
WzwiązkutedyzeswąteoriąświataAnaksagorasdoszedłdokoncepcjitego,copsycho-
logianowszychczasównazwała„progiemświadomości”.
