Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zapomocąjęzykamożnateżwzruszać,wywoływaćodczuciaestetyczne.Tekst
możnaodebraćjakowzruszający,miły,alerównieżjakowywołującyuczuciazaże-
nowaniaczywstrętu.Takdziejesięnietylkowtedy,gdysłuchamypoezjiczyprozy:
pięknolubbrzydotęmożnateżwydobyćzesłówprzemówienia,kazania,wykładuczy
opisudziennikarskiego,atakżezezwykłej,codziennejrozmowy.Tekstyjęzykowe
pełniąwięcteżfunkcjęestetyczną.Szczególnąjejodmianąjestfunkcjapoetycka
tekstów,kiedytopodstawowymcelemprzekazujestnakierowanieuwaginasłowo,
jegowartość,możliwągręznaczeń,mobilizowanieskojarzeńitp.
Jeżelitozwrócenieuwaginajęzykmanaceluzabawęsłowami,np.przeztwo-
rzeniekalamburówczyinnegrysłowne,tomamydoczynieniazfunkcjąludyczną
tekstu.
Trzyostatniefunkcjemożnaokreślićogólniejjakofunkcjemetajęzykowe,gdyż
używamywówczasjęzykapoto,byzwrócićuwagęwłaśnienajęzyk.Takąsamąfunk-
cjępełniątakżetekstyopisującejęzyk(gramatyki,poradniki,podręczniki)6.
Językjestwięcnarzędziempozwalającymzaspokajaćróżnorakiepotrzebyjego
użytkowników,iwłaśnietonakazujedbanieojegosprawność,oto,bybyłjaknajlepiej
dostosowanydopotrzebtych,którzysięnimposługują.
Natymniekończysięjednakrolajęzyka,jegoznaczeniewżyciuspołecznym.
Językjestbowiempośrednikiemmiędzynamiaświatemzewnętrznym.Zajego
pomocąinterpretujemyotaczającąnasrzeczywistość,wyodrębniamyinazywamyjej
składniki,porządkujemyioswajamyświat.Jesttofunkcjapoznawcza,wjęzykujest
bowiemutrwalonawiedzaoświecie,przekazywananamprzeztych,którzyżyliprzed
nami,aposługiwalisiętymsamymcomyjęzykiem.Niechodzitutylko,anawetnie
przedewszystkim,owiedzęnaukową.Wjęzykuzachowałysięnp.dawnewyobraże-
niaotym,żetoZiemiajestcentrumWszechświata:mówimydodziś,żeSłońcewscho-
dziizachodzi,takjakbytoonoporuszałosięwokółZiemi.Serceokreślamypotocznie
jakosiedliskouczuć,zwłaszczamiłości(nBokochasięsercem,akażdyjema”7),choć
zpewnościąniejesttozgodnezustaleniaminaukowymipsychologii.Wjęzykuod-
zwierciedlasięteżnaprzykładpotoczneprzekonanieotym,żeczłowiekjestkrólem
stworzenia,azwierzętastojąowieleniżejwhierarchiiważności:nazwazwierzęcialub
odniejpochodnaodniesionadoczłowiekaniemalzawszegodeprecjonuje(por.małpa,
osioł,bestia,ptasimóżdżek,robić,mówićświństwa).Wjęzykuwogóleobserwujemy
antropocentryzm:całąrzeczywistośćujmujesięzpunktuwidzeniaczłowieka(por.np.
bogatąleksykępotocznądotyczącączłowiekaijegozachowaniawprzeciwieństwie
dodośćubogiegosłownictwadotyczącegoprzyrody8).
6Oczywiścieniejesttoichjedynafunkcja;podstawowapozostajefunkcjaprzekazywaniainformacji
i-szerzej-funkcjapoznawcza.
7ZprzedwojennejpiosenkifilmowejautorstwaEmanuelaSzlechterazfilmuKażdemuwolnokochać
(1933).
8BardzocharakterystycznyjestpodtymwzględemukładhasełiichliczebnośćwSłownikupolszczy-
znypotocznejJ.AnusiewiczaiJ.Skawińskiego(Warszawa-Wrocław1996).Hasładotycząceczłowieka
(zgrupowanewdziałach:nCzłowiek”,nCzłowiekiinniludzie”,nCzłowiekisytuacje”,nCzłowiekiwar-
tości”)zajmująwnim260stron(ponad89%),pozostałehasła(nOtoczeniefizyczneczłowieka”inCzas,
przestrzeńimiara”)liczą31stron(niecoponad10%).
11
