Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Językjestrównieżzwierciadłemhistoriinarodu,którytegojęzykaużywa,można
zniegoodczytaćsystemwartościuznawanyprzeznaszychprzodków,poznaćichtra-
dycje,zwyczaje,atakżesposobymyślenia;wszystkotobowiemzakrzepłowstruktu-
rzeznaczeniowejisłowotwórczejwieluwyrazów,używanychdodziś.Wczasowniku
przysięgaćpobrzmiewaśredniowiecznyrycerskiobyczajdotykaniaziemi(przy-sięgać
=4sięgaćdoczegoś,dotykać’)jakoświętości,którejprzyrzekasięwierność.Wyrazy
rozpasanyirozwiązłyprzechowaływswojejbudowieznaczeniedosłowne:4taki,któ-
ryrozpiął,rozwiązałpas’,zasiadającdoucztylubrozpoczynająchulaszczązabawę.
Ujemnenacechowanieznaczeniaprzenośnegotychdawnychimiesłowówświadczy
otym,żezachowanienastępującepoczynności,którąnazywały,niebyłodobrzeoce-
nianeprzeznaszychprzodków.Otym,żedwórszlacheckiirycerstwobyłytoinsty-
tucje,odktórychoczekiwanom.in.ogładytowarzyskiej,świadcządodziśokreślenia
dworskiemanieryirycerskiezachowanie.Pozytywnekonotacjeawansuspołecznego
wczasachfeudalnych(jakbyśmytowspółcześnieokreślili)oddajeprzymiotnikwspa-
niały(dosłownie:4taki,któryspaniał,stałsiępanem,tzn.szlachcicem’),dziśużywany
tylkowdawnymznaczeniuprzenośnym.
Zwyrażeńizwrotówfrazeologicznych,atakżezpowiedzeńiprzysłówza-
chowanychwjęzyku,czerpiemywiedzęodawnychobyczajach,opewnychwy-
darzeniachzprzeszłościnarodu,ojegokulturze.Powiedzeniesmalićcholewki(do
panny)nawiązujedozwyczajuprzypalaniaskórywysokichbutów,poto,bybyły
czarneiwyglądałybardziejelegancko,kiedysięidziewzaloty.OkreślenieDowójta
ztymniepójdziemywskazujenato,żeniegdyśtenurzędniksprawowałteżwładzę
sądowniczą.ZnaneprzysłowieZakrólaSasajedz,pijipopuszczajpasajest,byćmoże
niecokarykaturalnym,obrazemkulturyżyciacodziennegoszlachtyczasówsaskich.
ZwrotbyćzkimśzapanbratiprzysłowieSzlachcicnazagrodzierównywojewodzie
pokazują,jaknasiprzodkowiepojmowaliideędemokracjiszlacheckiej.Dopewnych
epizodówzhistoriinarodulubdziejówjednosteknawiązująpowiedzenia:Zakróla
Olbrachtawyginęłaszlachta9;PleciejakPiekarskinamękach10;Wyjśćnaczymśjak
Zabłockinamydle11.
Polszczyznajestzatemskarbnicąwiedzyoprzeszłościnaroduitezaurusemkul-
turynarodowej,atakżespoiwemnarodu,istotnymskładnikiemjegotożsamości.Od
wiekówjesttraktowanajakowartośćnarówniztakimiczynnikami,jaktradycja,
historia,kultura.Uświadomieniesobietegojestistotnymkrokiemdouznaniapotrze-
bykultywowaniajęzyka,wzbogacaniagoidbałościojegorozwój.Istotąwszelkich
wartościjestbowiemto,żeci,którzyjeuznają,kultywująje-troszcząsięonieije
chronią.
9JesttowyrażonaprzysłowiemocenawyprawykrólaJanaOlbrachtaprzeciwhospodarowimołdaw-
skiemuStefanowiistratwbitwiepodKoźminemnaBukowinie(1497).
10SzlachcicMichałPiekarski,którypróbowałdokonaćzamachunakrólaZygmuntaIIIWazę,został
skazanynaokrutnąśmierć,męczonyirozszarpanyprzezkonie.
11HistorięojakimśszlachcicuZabłockim,którystraciłmajątek,spławiającmydłotratwami,moż-
naznaleźćwróżnychwersjachnp.wSłownikujęzykapolskiegoS.B.Lindego(whaślemydło)czy
wEncyklopediistaropolskiejT.Glogera.Jesttoraczejilustracjastereotypuszlachcica,którychcesię
zajmowaćhandlem(anieumietegorobić),niżhistoriaautentyczna.
12
