Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
Rozdziałpierwszy
oznaczeniewiedzyzawartejwswychczternastuksięgachużywałterminów:
„mądrość”(sofia),„filozofiapierwsza”(prèthfilosofia)lub„teologia”czy
„teologika”(ϑeologik»);wszystkieoneujawniająwłaściwyimprzedmiotpo-
znania,czylipierwszezasady,bytjakobytorazbytnajwyższy,boski46.
Samanazwa„filozofiapierwsza”,jakipóźniejsza–„metafizyka”,sytuujetak
nazwanąwiedzęwobecjakiejś„filozofiidrugiej”,którąjestm.in.fizyka,rozpatru-
jącawyodrębnionądziedzinębytuwokreślonymaspekcie.Metafizykanatomiast
jestpoznaniempewnym(™pist»mh),wprzeciwieństwiedojedynieprawdopodob-
negomniemania(dÒxa),poznaniem,którerozważabytjakobyt(×nÎÔn)orazto,
comuprzysługujewsposóbistotny.Poszukujezasadiostatecznychprzyczynbytu
itego,cobytkonieczniekonstytuuje47.Rodzisięzpodziwuizdziwienia(di¦tó
ϑaum£zein),którychczłowiekdoświadcza,stającwobeczmiennejiniekoniecz-
nejrzeczywistości,orazzpragnieniapoznaniatejrzeczywistościwjejostatecz-
nychprzyczynachniedlaczegośinnego,jaktylkodlasamegojejpoznania.
WedługStagirytymiano„byt”48wpierwszymrzędzieprzysługujesubstancji
(oÙsia)49,gdyżjedyniebytsubstancjalnymawsobiesamymfundamentswej
bytowości,gdypozostałekategoriebytu50sąbytamidziękiodniesieniudosub-
stancjiijejmocą.Zadaniempoznaniametafizycznegojestwyjaśnieniebytu-
substancjipoprzezwskazanieprzyczyn.Dwieznich,przyczynaformalnaima-
terialna,wyjaśniająwewnętrznąstrukturębytu,natomiastprzyczynasprawcza
icelowa–jegostawaniesięirozwój.
NauwagęzasługujerozróżnienieprzezArystotelesadwóchporządków:na-
turalnegoipoznawczego.Coś,cojestwcześniejszeznatury(prÒteronfÚsei),
niejestwcześniejszedlanas(prÒteronpróg¹m©g)–iodwrotnie.Wszczegól-
nościniejestnambardziejznaneto,cownajwyższymstopniuinteligibilne,
ontyczniewcześniejsze,cojestracjąizasadą,choćsamowsobiejestnajbardziej
zrozumiałe,leczto,coontyczniewtórne,szczegółoweizmysłowe.
46Por.:M.A.Krąpiec,Wprowadzeniedo„Metafizyki”Arystotelesa,dz.cyt.,s.XLIIIn.
47Por.:Arystoteles,Metafizyka,1003a20-32oraz1002a.
48Polskiwyraz„byt”jesttłumaczeniemgreckiegotóÔniłacińskiegoens,będącychimiesłowami
czasuteraźniejszegoodczasowników:etnailubesse,toznaczyodczasownika„być”.„Byt”za-
temto„będące”,„istniejące”.EtymologiętegoterminuprzedstawiaM.Heidegger(tenże,Wpro-
wadzeniedometafizyki,tłum.R.Marszałek,Warszawa2000,s.69-70).Słowu„być”poświęco-
nesąm.in.praceCh.H.Kahna,TheVerb„Be”inAncientGreek,Dodrecht–Boston1973,oraz
J.Wojtysiaka,OsłowieBYĆ.Zteoriiwyrażeńegzystencjalnychiichfilozoficznegozastosowania,
Lublin2005.Por.także:W.Stróżewski,Ontologia,Kraków2004,s.57-59.
49Zagadnieniesubstancjiszerokoomawiam.in.M.A.Krąpiec,Arystotelesowskakoncepcjasub-
stancji,Lublin2000.
50Arystoteleswymieniichdziewięć:jakość,ilość,relacja,działanie,doznawanie,miejsce,czas,
posiadanie,położenie.
