Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
SzedłniąjużRejprzedemną,niebezłaskiBoga
Izdobyłchwałęskargą,jakprzezzawiśćbraci
ŻywotswójmłodzieniaszekJózefniemaltraci,
LubgdywPalingenowejMuzyidącślady,
Cnótiwystępkówmęskichwskazywałprzykłady.
(przeł.L.Staff)
Wporównaniuzprojektamiwłasnymi,przedstawionymisugestywniewzakończeniu
tegożutworu,owapochwałamożeuchodzićzapośredniąkrytykę.Rzeczywiście,jak
zauważyłAleksanderBrücknerwroku1905,Rejniebyłwstanieuchwycićinależycie
docenićwszystkichintencjiwłoskiegopoety.Przeciwnie,nicniebyłobyprostszedla
człowiekatakprzesiąkniętegokulturąhumanistycznąjakKochanowski.Brücknerbył
zdania,żeświatopoglądKochanowskiegodotegostopniazostałukształtowanyprzez
Zodiacusvitae,żepoematmożnabysłusznieuznaćzakatechizmKochanowskiego.
NawetwhymnieCzegochceszodnas,Panie,zaTwehojnedarypobrzmiewaecho
Palingeniusza,gdymówi:„divoscensetisgemmascupereetlaetarierauro[...]cumsua
sintquaecumquetenettellus,mareetaether[...]primaestmundiciesanimi”.Pochwała
wszechmocyBogauKochanowskiegomatakżeswojeparalelewZodiacusvitae
13
.
Wroku1924Brücknerpodjąłtenproblemponownieibardziejszczegółowo.Był
wówczaszdania,żeKochanowskijako„deistaprzedpojawieniemsiędeizmu”
zawdzięczałswojąniezależnąisceptycznąpostawę,umieszczającągowpółdrogi
pomiędzykatolicyzmemaprotestantyzmem,jednemuzeswoichmistrzów,amianowi-
ciePalingeniuszowi.JakzauważyłBrückner,śladytegowpływusątakliczne,że
wypełniłyby„opasłądysertację”,gdybychciałajeonawszystkieodnotować.Kochanow-
skiszedłzaPalingeniuszem,gdymówiłośmierci„sennienaspany”,gdyukazywał
hrabiegoTarnowskiego,którywżałobiepośmiercisynapatrzyłokiemducha:„Patrząc
naszczerąistnośćwiekuistejrzeczy”,gdyprzeciwstawiałwiedzęintelektualną
izmysłową,rysowałwBrodziezabawnąkarykaturęplatońskicharchetypówprzedsta-
wionychwLibra,gdyżarliwiebroniłzasadyaureamediocritasiwyrażałwielkąniechęć
domnichówiksięży.Kochanowskiprzedewszystkimpodzielałzpoetąwłoskimskrajny
pesymizm.NieodrzucającideiMiłosierdziaBożego,odczuwałobojętnośćBogana
troskiczłowiekaiuważałnawet,żeGoonebawią.Światjestwodczuciuobupoetów
niewielewięcejniżmiejscemprzejścia,„gospodą”,doktórejjedniprzychodzą,ainni
zniejwychodzą,ijaskiniązbójców.Śmierćzdajesiębyćdlaobuoczekiwanym
wyzwoleniem.Niedziwi,żeobrazyzZodiacusvitaeznalazłysięwTrenach
Kochanowskiego,szczególniewXiXIX.PodobniejakPalingeniusz,Kochanowski,który
przekładałAratusa,ogromnieinteresowałsię„geografiąastronomiczną”.Dwiezjego
łacińskichelegii(III13,zawierającaprojektdłuższegopoematufilozoficznego,iIV4,
będącanajbardziejrozwiniętymwyrazemfilozoficznegoświatopoglądupoety)zawdzię-
czająswojąinspiracjęzarównoPalingeniuszowi,jakLukrecjuszowi
14
.
13
A.Brückner,MikołajRej,Kraków1905,s.151.
14
JanKochanowski,Pismazbiorowe,wyd.A.Brückner,Warszawa1924,Wstęp,t.I,s.72in.
Recenzująctowydaniewroku1927,JulianKrzyżanowskistreszczonepowyżejuwagiBrücknerauznałza
bardzoobiecującedladalszychstudiównadKochanowskim(por.J.Krzyżanowski,Poetaczarnoleski,wyd.
M.BokszczaniniH.Kapełuś,Warszawa1984,s.264).
37
