Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Modeleukładówcentro-peryferyjnychnapoziomiepaństwa
29
riicentro-peryferyjnychdoproblematykipolityczno-ekonomicznej.
Klasyczneteorieopisującezależnościcentro-peryferyjnepodzielić
możnanateskupiającesięnapoziomiepaństwa(głównienarodo-
wego)orazteoperującenapoziomiestrukturponadnarodowych,
wszczególnościglobalnych.Wymieńmynajważniejszeztychlo-
kującychsięnapoziomiepierwszym,awięcnarodowym.Należą
donichm.in.badanianadpowstawaniemnowoczesnychpaństw
narodowychirozwojemichsystemówpolitycznych.Klasykiemtej
dziedzinyjestSteinRokkan,znanyzwielupracteoretycznychna
tematrozumianegowkategoriachpolityczno-kulturowychkonflik-
tupomiędzycentrumiperyferiami(Lipset,Rokkan1967;Rokkan
1980).Centrumjestwtymujęciurozumianejakoośrodekdomina-
cjipolitycznejposługującysięaparatempaństwowymwcelupod-
porządkowaniasobiecałegoobszarukraju.Prowincjestawiające
opórtymdziałaniomtowłaśnieperyferie.Rokkanzwracauwagę
naistotnykulturowywymiarbadanychnapięćcentro-peryferyj-
nych.Nowoczesne(tj.oświeceniowe)państwonarodowepróbuje
podporządkowaćsobiesferękulturyireligii.Wszczególnościstan-
daryzujejęzykpaństwowy,podporządkowujeKościółpaństwuima
ambicjęsprawowaćkontrolęnadmediami.Tymaspiracjomprze-
ciwstawiająsięregionyperyferyjne,któreniegodząsięnawyrze-
czeniesięswoichkulturowychireligijnychodrębności.Coistot-
ne,dlanowoczesnegopaństwasferakulturyireligiimawdużym
stopniucharakterinstrumentalny,natomiastdlaregionówperyfe-
ryjnychsątozwyklekluczowezasobyspołeczne(Rokkan1970).
Klasycznymprzykłademprocesubudowy„nowoczesnegopań-
stwanarodowego”jestoczywiścieprzypadekFrancji,którawciągu
wiekuXIXdośćskuteczniedokonałahomogenizacjiprzestrzeni
kraju,narzucającwszystkimjegoregionomstandardowywzorzec
kultury,określającyprawiekażdywymiarżyciaspołecznego,poli-
tycznego,anawetgospodarczego,iwypracowanywParyżu.Win-
nychpaństwachprocesyhomogenizacjiprzebiegałybardzoróżno-
rodnie,cobyłoprzedmiotemrozlicznychstudiów,wszczególności
prowadzonychwkręguRokkana(np.Eisenstadt,Rokkan1973).
Wpracachtegobadaczaijegowspółpracownikówpojawiasię
szeregtypologiiperyferiiorazpróbsystematyzowaniaczynników
przesądzającychoperyferyjności.Przyjrzyjmysiępokrótceniektó-
rymznich.Wnawiązaniudoteorii„krytyki-rozstania”(voice-exit)
