Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Czynnikirozwoju
Pojęciarozwojufizycznegonienależyzatemutożsamiaćwyłączniezezjawi-
skiemwzrastania.Wzrastaniejestwynikiemprzewagiprocesówanabolicznych
nadprocesamirozpadu.Nasilenietychprocesówjestbardzoniejednolitewczasie
iwzakresieposzczególnychnarządów,największejednakprzedurodzeniem.
Naostateczneukształtowaniemorfologiczneiczynnościowefenotypuosobni-
czegowywierająwpływczynnikiendogenneiegzogenne.
Wśródpierwszychdominujączynnikigenetyczne.Jesttotzw.genotyposobni-
czy,naktóryskładająsięgarniturchromosomówiumiejscowionywnichzestaw
genówprzekazanychprzezrodziców.Czynnikigenetycznewsposóbwzasadzie
nieodwracalnydecydująoprzebiegurozwoju.Stądokreślanebywająjakodeter-
minantygenetyczne.
Ichoddziaływaniewystępujejużwczasiezapłodnienia.Dokonujesięwówczas
procesdeterminacjipłcisterowanygenetycznie.Rozwójpierwotnieniezróżnico-
wanegozarodkawkierunkumęskimuwarunkowanyjestobecnościąchromosomu
YigenuSRY(Sex-determiningRegionY-chromosome),odpowiedzialnegoza
wytwarzaniebiałkawiążącegoDNA,będącegoregulatoremekspresjigenów.
Wprocesietymbierzejeszczeudziałnkaskadagenów”,corazdokładniejpozna-
wanawostatnichlatach.Genytezlokalizowanonietylkowchromosomachpłcio-
wych,leczrównieżwautosomach.BrakchromosomuYwkariotypiedeterminuje
rozwójzarodkawkierunkużeńskim.
Wpływygenetycznerówniewydatnieprzejawiająsiętakżewokresiepostnatal-
nym.Genetyczneuwarunkowaniadotycząnaprzykładtempairytmuwzrastania.
Donajsilniejgenetyczniezdeterminowanychcechnależyrozwójtkankikostnej,
wśródcechfunkcjonalnych–siłaiczasreakcji.Genetycznewpływysąwydatniej-
szewukładzieoddechowymniżwukładziekrążenia.Wydolnośćkrążeniapozo-
stajejednakpodsilniejszymwpływemgenetycznymniżwłaściwościspoczynkowe
tegoukładu.Wyrażasiętogenetycznymuwarunkowaniemgranicwydolnościkrą-
żeniowo-oddechowej,wyrażanejtzw.pułapemtlenowym.
Wpływygenetyczneznajdująswójwyraztakżewsposobiereagowaniaorgani-
zmunabodźceśrodowiskowe.Uchłopcówłatwiejnastępujezachwianiegenetycz-
niezdeterminowanegotorurozwojowego,np.naskutekniedożywienia.Szybciej
jednakwracajądopierwotnegotemparozwojuzchwiląeliminacjiniekorzystnych
wpływów.Udziewczątzmianyrozwojowezachodząpodwpływemsilniejszych
bodźcówisątrwalsze.
Procesyróżnicowaniaidojrzewaniazachodząwstałejdladanegogatunkuko-
lejności.Osiągnięciewcześniejszegoetapurozwojuwarunkujeprzejściedodalsze-
goetapu.Tastadialność(etapowość)rozwojumarównieżpodłożegenetyczne.
Przykłademmożebyćkolejnośćpojawianiasięznamiondojrzewaniapłciowego
czykorelacjamiędzywiekiemwystąpieniamenarchecórekimatek.
Opróczczynnikówgenetycznychwokresieprenatalnymnapłódoddziałująwła-
ściwościśródmacicznegośrodowiskamatkiijejmetabolizmu.Ponadtoniebez
wpływuokazujesięwiekrodziców,główniematki,orazkolejnośćciąży(tzw.czyn-
nikiparagenetyczne),zktórejrodzisiędziecko.Zarównostarszematki(zwłaszcza
powyżej37.rokużyciawchwiliporodu),jakibardzomłode(poniżej18.rokuży-
cia)częściejniezapewniająoptymalnychwarunkówdorozwojupłodu.Udowod-
35
