Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Czou(1112–256p.n.e.)istniałowChinachstanowiskoswegorodzajuksięgo-
wego,odpowiedzialnegozapracestatystycznewpaństwie.Bardziejczymniej
systematycznespisyludnościmiałymiejsceiwinnychstarożytnychpaństwach
ikrólestwach–pewneświadectwazawieranawetBiblia.Niecowięcejwiado-
mościnatentematpochodzijednakzmniejodległychczasów.Naprzykład,
szóstykrólRzymu6ustanowiłrzymskirejestrobywateliiichwłasności,sporzą-
dzanywpięcioletnichodstępachprzezurzędnikówzwanychcenzorami7.Zkolei
cezarAugustrozszerzyłspisludnościnacałeImperiumRzymskie.Ostatnitaki
spisprzeprowadzonow74rokun.e.,aznanenamdziśregularnespisyludności
zaczętoprowadzićdopierowXVIIwieku8.
Jakkolwiekto,cojestprzedmiotemniniejszejksiążkiniewielemawspólnego
zprzytoczonąpowyżejodległąhistoriąstatystyki,przypomnieliśmyjązdwóch
powodów.Popierwsze,wniejnależydoszukiwaćsiępochodzenianazwydys-
cypliny,będącejprzedmiotemnaszegozainteresowania.Apowtóre,doniej
nawiązująniektóreterminyużywanedodziśwstatystyce(np.populacja).
Skądwziąłsiętermin„statystyka”?Pochodzionodłacińskiegosłowastatus,
któreznaczy„państwo”,azostałwprowadzonyw1749rokuprzezniemieckiego
uczonego,GottfriedaAchenwalla,naokreślenieogółuczynnościsłużącychdo
gromadzenia,przetwarzaniaiwykorzystaniadanychprzezpaństwo9.Niespełna
półwiekupóźniej,w1797roku,hasło„statystyka”pojawiłosięwtrzecim
wydaniuEncyklopediiBritannicajakosłowowprowadzoneostatnio,abywyrazić
obrazlubzwięzłyopisjakiegośkrólestwa,hrabstwalubgminy1o.
Zczasemczynnościtezaczęłybyćokreślanemianem„państwoznawstwa”11,
azbiórdesygnatówterminu„statystyka”poszerzyłsięometodyposzukiwa-
niaprawidłowościwystępującychwbadanychzjawiskach.Listęnazwiskkoja-
rzonychztymnowymrozdziałemwhistoriistatystykiotwieraJohnGraunt
6SerwiuszTuliusz(578–543p.n.e.).
7Odłac.censere,tj.szacować.
8Wczasachnowożytnychpierwszymkrajem,wktórymwprowadzonoregularnespisy
ludności(co10lat),byłyStanyZjednoczone.Miałotomiejscew1790roku.Aleiniektóre
sporadycznespisyzapisałysięwhistorii,np.w786rokuKarolWielkizarządziłspispod-
danychwwiekupowyżej12lat,aw1085rokuWilhelmZdobywcazarządziłszczegółowy
opisAnglii(DoomsdayBook).Wspomnijmyjeszcze,żepierwszyspisludnościwPolsce
miałmiejscew1789roku,natomiastpierwszyoficjalnyspisludnościZiemiodbyłsię
w1950roku.
9Polskiegosłowa„statystyka”użyłporazpierwszyStanisławStaszicwpracyOsta-
tystycePolski.Krótkirzutwiadomościpotrzebnychtym,którzytenkrajchcąoswobodzić,
itym,którzychcąwnimrządzić,opublikowanejw1809roku.
10Cytujęza[84].
11Wdzisiejszychczasachtennurtbadańokreślanyjestmianemstatystykioficjalnej
(nazywanejteżpublicznąluburzędową).
16
