Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Spórorolęspuściznyszlacheckiejwpolskiejhistoriografii
15
orazopełnieniuprzezeńistotnychfunkcjiwówczesnejEuropie,zeszczególnym
uwzględnieniemfunkcjikraju-spichlerzaiprzedmurzacywilizacjiłacińskiej.Ta-
zbir(2004)przyznajejednak,żewpolskiejkulturzeutrzymujesiępewnasprzecz-
ność:zjednejstronymamydoczynieniazobrazemdobroczynnychcnótszlachec-
kich,zdrugiejzaś-zobrazemmoralnegoupadku,któregoprzyczynjużwXIXw.
zaczętoupatrywaćwszlacheckości.Listanegatywnychcechpolskiejkultury,wy-
pływającychrzekomozeszlacheckiegodziedzictwaiciągleoddziałującychnacha-
rakternarodowy,jestdługa,różnorodnaiciągledopełniana.Wymieńmynajczęściej
powracająceelementy:kulthierarchiiiprotekcji,obżarstwoipijaństwo,pociągdo
okazałości,anawetzbytku,skłonnośćdonachalnejgalanteriiwobeckobiet,na-
trętnagościnność,tytułomania,portretomania,bezideowośćiskłonnośćdopustej
rozmowy,pieniactwo.SzlachtęijejspuściznęobwinianozaobciążającyjakobyPol-
skęetoskolektywizmu,zakonserwatyzmzamykającynamodernizacyjnetrendy,
zaniezdolnośćdorozwijanianowoczesnejkulturydemokratycznejzewzględuna
obciążenietradycjąliberumveto;przezodwołaniesiędowpływukulturyszlachec-
kiejtłumaczononawetniektórecechypolskiejnomenklaturykomunistycznej,jak
np.zamiłowaniedopolowańirozpasanychbiesiad(Tazbir2004).Cointeresujące,
wpływspuściznyszlacheckiejmiałbybyćwidocznyrównieżwstylużyciannowej
inteligencji”
,awięcwywodzącychsięgłówniezchłopstwairodzinrobotniczych
absolwentówuczelni,którzyzdobyliwyższewykształceniewokresiekomunistycz-
nym;przejawiaćsięmiałbyzwłaszczawsyndromieżyciaponadstan(np.worga-
nizowaniuwystawnychwesel).
ŻywesporydotyczącerolikulturyszlacheckiejzaczęłysiętoczyćjużwXIX
wieku.Szczególnieważnyokazałsięspórwokółsarmatyzmu.Ideologiataodsame-
gopoczątkudebatnadjejznaczeniemokazywałasięniezwykleambiwalentna.Jak
wielokrotniezwracanouwagę,rozpatrywanabyłaodpoczątkujakosolidnyfunda-
mentpolskiejkulturydemokratycznej.Choćwykluczałachłopówzpartycypacji
obywatelskiej,powszechnietraktowanojąjakomitycznąpodstawędlatworzące-
gosięetosurównościibraterstwa,któremogąbyćrozpatrywanejakoelementy
nowoczesnościwpolskiejkulturzepolitycznej.Innąważnąiciągleprzywoływaną
wartością,którąpociągałzasobązsarmatyzm,miałabyćinkluzywnośćkulturowa.
Wedługjegozwolennikówobjawiałasięonawłatwościprzyjmowanianp.wzorców
orientalnych,couwidaczniałosięchociażbywadaptacjitureckichstrojówprzez
polskąszlachtę.
PolityzacjasporuorolęspuściznyszlacheckiejsięgakońcaXIXwieku.Wtedy
tozaczętowypominaćsobiewadywywołanerzekomoprzezszlacheckiewpływy.
ItaknaprzykładRomanDmowskiprzezpewienczasutrzymywał,żepostszlachec-
kiinteligentniejestwstaniezrozumiećpolskiegochłopaczyrobotnikaiwłaśnie
ztegowynikająantagonizmyspołeczne.AleksanderŚwiętochowski(1936,s.210)
krytykowałszlacheckienprzesądy”inkastowość”
,StanisławBrzozowskizwalczał
nszlachetczyznę”(Brzozowski1906).Podobnemotywydośćczęstopojawiałysię
wsporachwokresiemiędzywojennym,kiedytom.in.przedstawicielesanacjizlu-
dowcamiwypominalisobieskłonnośćdoparlamentarnegowarcholstwa.Wtam-
