Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WiekXIX-transformacjapolaszlacheckiego,narodzinyziemiaństwa
19
najważniejszychjejrodówprzedstawiaMarcinK.Schirmer(2012),arystokracją
galicyjskązajmowałsięnatomiastm.in.SławomirGórzyński(2009).
Kolejnymczynnikiemdekompozycjispoistościstanuszlacheckiego,zwłaszcza
wobrębieziemzaborurosyjskiego,stałasięcarskapolitykalegitymizacyjna.Wo-
becniemożnościsprostaniaprocedurzedowodzącejpochodzeniadworiańskiego,
znacznaliczbarodzin,zwłaszczawywodzącychsięzeszlachtyzagonowejiczynszo-
wej,utraciłaswojeprzywilejestanowe.Wkonsekwencjitegoprocesu,atakżepo-
stępującejpauperyzacji,całeokoliceszlacheckiewKrólestwieinaRusiorazza-
ściankinaLitwiemigrowałydomiastalbonchłopiały”(Zajączkowski1961).Można
jednakzdrugiejstronyzauważyć,żepodejmowaneprzezcaratdziałanianarzecz
pozbawieniaszlachectwawznacznymstopniuokazywałysięnieskuteczne,boci,
którzyformalniebyligopozbawiani,wdalszymciąguuważalisięzaprzedstawicieli
szlachtyizatakichbyliuważaniwśrodowiskachpolskich.Pamięćzaśoszlachec-
kichprzodkachwrodzinachbyłatrwała,coszczególniedotyczyłodrobnejszlachty
naLitwieiBiałorusi(Sikorska-Kulesza1995).Podobnątrwałośćpamięciopocho-
dzeniustanowymobserwowaćmożnadodziśwśródpotomkówdrobnejszlachty
Podlasia,gdziem.in.utrzymujesięznaczącyodsetekmałżeństwhomogamicznych,
amiejscowościiregionyzamieszkaneprzezskupiskapotomkówszlachtyzagro-
dowejsądodziświdocznenamapiewyborczejkraju(Kowalski2000).Wartopa-
miętaćteż,żesątoregiony,którewokresiepowojennymzdecydowaniewspierały
antykomunistycznąpartyzantkę.
Ograniczonąefektywnośćprocesupozbawianiaszlachectwawiązaćteżmożna
ztypowymdlapolskiejtradycjisposobemfunkcjonowaniasystemuszlachectwa.
Przezdługiczasniebyłonzinstytucjonalizowany,agłównąformąpoświadczenia
przynależnościdoszlachtybyłatakzwananagana-wprawiezwyczajowymdefi-
niowanajakooczyszczeniesięzzarzutunieposiadaniaszlachectwaprzypomocy
określonejliczbyświadków(zwyczajowosześciu,podwóchztrzechróżnychro-
dów).Wpraktyceoznaczałoto,żeszlachectwowPolscebyłostatusemdefinio-
wanymprzedewszystkimśrodowiskowo,niezaśformalnie,coczyniłozestanu
szlacheckiegotwórdośćelastycznyirelatywniesłabozinstytucjonalizowany,szcze-
gólniejeślichodziojegoniższeczęści.
AndrzejZajączkowskiwspominawtymkontekścieospecyficznejkategoriinlu-
dziluźnych”
,którzywIRzeczypospolitejstanowilispołecznąwarstwęprzejściową
pomiędzyszlachtąouznanymstatusieachłopstwem:
częścioworekrutowalisięonizeszlachtyostateczniezdeklasowanej(brukowcy),czę-
ściowozezbiegłychwłościan,przepędzonychzcechuczeladnikówiterminatorów,
trochęobieżyświatówzzagranicy.Wewcześniejszychokresachwieluznichbyłosyna-
misołtysów,którzyswesołectwapotracili.Obijającsiępokrajuiszukajączaczepienia
gdzieBógda,wieluznichtrafićsięmogłaszansagwałtownegopoprawieniaswegolosu
iuchodzeniazaszlachcica.WieleprzykładówtegorodzajuwypadkówzawieraLiber
Chamorum(Zajączkowski1994,s.37).
