Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI
EPOKANIETYLKOWSTECZNA
TerminemDśredniowiecze”oznaczamyokresmiędzymniejwięcejIVaXVstuleciem,
choćwśródhistorykówniemajednomyślnościanicododatypoczątkowej,anikońcowej.
TerminzostałukutyprzezhumanistówepokiodrodzeniawXVIw.,którzywtensposób
chcieliokreślićepokęstagnacjipoupadkuImperiumRzymskiego.Stądwswychpoglą-
dachipracachsilniepodnosiliosiągnięciaGrecjiiRzymuiporównywalijezzastojem
intelektualnymiartystycznymwiekówśrednich;stawialinapierwszymplaniegłównie
ichskrajnieujemnecechycywilizacyjne,bytymjaskrawiej,boprzezkontrast,podkreślić
potrzebęodrodzeniachwałyantyku.Późniejsihistorycy,nawetjeśliniepodzielalirenesan-
sowychocenśredniowiecza,przyjmowalinaogółbezwiększychzastrzeżeńtęnazwęna
oznaczenieepokimiędzyupadkiemRzymupodkoniecVw.azdobyciemKonstantynopola
przezTurkóww1453r.lubewentualnymodkryciemAmerykiwroku1492przezKolumba.
Ocenyśredniowiecza,wyrażanenietylkowpracachhistorycznych,lecztakże
wjęzykucodziennym,gdziestałosięonosynonimemzacofania,ulegająobecnieprzewar-
tościowaniomizwolnaustępująsprawiedliwszymosądom.Charakterjednoznacznienega-
tywnymiałośredniowieczewpodręcznikachszkolnychobowiązującychniegdyśwZSRR
ikrajachdemokracjiludowejpo1945r.Epokatastałasięwtedyelementemwalkiideolo-
gicznejzKościołem,któryprzedstawianojakoinstytucjębezdwóchzdańodpowiedzialną
zazacofanie,inkwizycję,prześladowanieodważniejmyślącychludziintelektuokreśla-
nychjakoheretycy.WpolskichprogramachnauczanialiteraturyDzgodniezdialektyczną
wizjądziejów[ś]średniowieczeiwiekXVII(kontrreformacja)uznanezostałyzaokresy
wsteczne,natomiastodrodzenieioświeceniezapostępowe.[ś]Dialektycznawizjahistorii,
stosunkówspołecznychikulturystałasiętuideologicznąmatrycąwyciskającąwmaterii
literackiejtradycjipożądanekształtyiwzory.[ś]Dziejeliteraturyśredniowiecznejjawiły
sięwtakiejoptycejakonarastającawczasieseriaantagonistycznychzjawiskiwartości[ś]
wszelkieocenyformułowanebyływyłączniezpozycjipostępowych,np.«biskupiuchodzili
woczachmasludowychzanajwybitniejszychprzedstawicieliwyzyskufeudalnego»[ś]
hierarchięwartoścideterminowałoideologicznierozumianekryteriumpostępowości”
1
.
1
R.Mazurkiewicz,Uwstecznioneśredniowiecze.Obrazepokiwprogramachipodręcznikachliterackichzlat1949–
1955,w:Wartościimanipulacjewpodręcznikachszkolnych,red.E.Stawowy,Kraków1995,s.25-39.
