Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Architekturabizantyjska
63
MatkiBogawcałymświecie.Tenkościółwystawionywsamymsercupałacucesarskiego,
pełenboskościidostojeństwa,tworzącyjakbydrugipałac,sprawia,żetenpierwszy,który
wporównaniuznimjawisięjakoprywatnasiedziba,zyskujenamajestacieipiękności;
urodaiwewnętrznysplendorświątynidodajedystynkcjijegodotychczasowejokazałości.
Ogarniająctęświątynięwzrokiem,możnabywobectegopowiedzieć,żeukształtowałają
nieludzkaręka,leczjakaśwyższaodnasboskapotęga”
18
.
NeaEkklesiabyłazpewnościąpełnąpychypróbąBazylegoIdorównaniasławą
JustynianowijakobudowniczemuHagiiSofii.Zwróćmyuwagę,żeFocjuszokreślałnową
budowlęDnajbardziejgodnąMatkiBogawświecie”,awięcpośredniostawiałjąwyżejod
HagiiSofii.Jakdokładniewyglądała,niewiemy,bozachowałysiętylkoopisysłowne.Wiemy
natomiast,żeodHagiiSofiiróżniłasięznacznie.Naprzykładzamiastjednejwielkiejkopuły
zdwiemapółkopułamimiałaichażpięć,przyczymgłównainajwiększabyłaumieszczona
wcentrumnaprzecięciuramionkrzyżastanowiącegojejplan.Pozostałe,mniejsze,znaj-
dowałysięprzyczterechnarożnikachbudowli.Zapanowaniafundatora,BazylegoI,oraz
jegonastępcówNeaEkklesiaodgrywaławiększąrolęwceremoniachpałacowychniżHagia
Sofia.WXIw.jejrolacentrumreligijnegodworucesarskiegozostałaniecoumniejszona,
gdystałasięcentralnymbudynkiemNeaMoni(NowyKlasztor).Kościółzostałogołocony
zwystrojuartystycznegoiwyposażenialiturgicznegoprzezcesarzaIzaakaIIAngelosa
(1156-1204,panował1185-95iod1203)podczasodnawianiaświątyniśw.Michała,która
znajdowałasiębliżejnowegopałacucesarskiegowkonstantynopolskiejdzielnicyBlacherny
iktórasłużyłaodtądgłównymceremoniomcesarskim.NeaEkklesiaodgrywałateraz
nieporównaniemniejsząrolę,awprzeciwieństwiedoHagiiSofii,oczymbyłajużmowa,
nieprzetrwaładonaszychczasów,podobniejakwieleinnychzabytkówKonstantynopola.
Niezawszewiemy,jakiemotywacjekierowałyTurkami,byzachowaćniektórechrze-
ścijańskieświątyniejakomeczety,ainnezostawićchrześcijanom,icodecydowałoowybu-
rzaniuinnychbądźprzekształcaniuichwskładyżywności,stajnieczymagazyny.Pozosta-
wieniechrześcijanomHagiiSofiiniewchodziłowgrę:zbytostentacyjnieprzypominałaby
panowanieireligięgiaurów.Majestatycznapotęgagmachu,zawłaszczonegoprzezmuzuł-
manów,znakomicienadawałasięnatomiastnasymbolpotęgiAllahaiprzejęciawładzy.
IstotnympowodemmogłateżbyćwolnaprzestrzeńwokółHagiiSofiipozwalającana
dobudowanieczterechminaretów,niezbędnych,byimamowiemoglinaczterystronyświata
nawoływaćdomodlitwy.NeaEkklesia,wciśniętamiędzyzabudowaniacesarskiegopałacu
isalętronową,niemiaławokółsiebiepodobnejprzestrzeni,niebyłogdziedobudować
minaretów.MogłotostanowićdlaTurkówprzeciwwskazaniedoewentualnegozaadop-
towaniategokościołanapotrzebyichreligii.Architektosmańskistojącyprzedwyborem,
którązdwumonumentalnychświątyńprzekształcićwmeczet,aktórąwmagazynbroni
iprochu,niemiałzapewnezbytwieluwątpliwości.TyleżeNeaEkklesiawykorzystywana
jakoprochowniazostaław1490r.trafionapiorunem,któryspowodowałwybuchicałko-
witejejzniszczenie.
Prokopiuszwswymdzielewyliczakilkaset(!)miejscowościiobiektówwznoszonych
zaczasówJustyniana,adodaćdotegotrzebaibudowlejegonastępcówpowstająceprzez
18
Focjusz,patriarchaKonstantynopola,HomiliaX,tłum.M.Dzielska,oprac.iwstępA.Różycka-Bryzek,DZnak”
marzec1994,466(3),s.59-60.
