Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Maurer(red.),Dźwiękimowy,Kraków2009
ISBN:978-83-7850-342-2,©byOficynaWydawnicza„Impuls”2006
mowy,przezświadomośćrymówipodobień-
stwadźwięków,doświadomościsylabifone-
mów(głosek).Terminnświadomośćfonemowan
jestbardziejspecyficzny1określaświadomość
strukturydźwiękównapoziomiefonemów(Ca-
stle,1999).
Świadomośćfonologicznaaopanowa~
nieumiejętnościczytaniaipisania
Abynauczyćsięczytaćipisać,dzieckomusi
nabraćbiegłościwzamiennymstosowaniuliter
iodpowiadającychimgłosek.Nabycietychsko-
jarzeńwymagazwyklecelowegonauczania(Gough,
Hillinger,1980).Niektóredzieciwtymzakresie
doświadczająjednakniepowodzenia,nawetwte-
dy,gdysąichsystematycznieuczone.Wynikiwie-
loletnichbadań,opartychnaanaliziekorelacyjnej,
wskazują,żedzieci,któreprzedrozpoczęciem
naukiczytaniaosiągająwyższypoziomświa-
domościfonologicznej,robiąszybszepostępy
wnauceczytaniaipisanianiżdziecioniższym
poziomieświadomościfonologicznej.Świado-
mośćfonologicznatraktowanajestzatemjako
lepszywskaźnikpostępówwnauceczytania
ipisanianiż:poziominteligencji,zasóbsłownic-
twaczyrozumieniesłuchanychtekstów(Adams,
1990).Zatem,jakwłaściwieodnosisięonado
postępówwnauceczytaniaipisania?
Zależnośćmiędzypoziomemświadomości
fonologicznejapostępamiwnauceczytaniaipi-
saniastanowiprzedmiotwielubadań.Wlitera-
turzeprezentowanesątrzysposobyujmowania
tejzależności.Zgodniezpierwszympodejściem
świadomośćfonologicznarozwijasiępodwpły-
wemnaukiczytaniaipisanialiter.Ehri(1989)
wykazała,żeznajomośćliteriodpowiadających
imgłosekokazujesięniezbędna,abydzieci
mogłymanipulowaćfonemowymiaspektami
mowy.PrzeprowadzoneprzezMann(1986)ba-
daniaporównawczedzieciamerykańskich,które
uczyłysięczytaćwjęzykualfabetycznym,idzie-
cijapońskich,któreuczyłysięczytaćwjęzyku
sylabowym,wykazały,żeudziecijapońskich,któ-
rewbardzowczesnymokresierozwojuniemiały
kontaktuzjęzykiemalfabetycznym,nieukształ-
towałasięświadomośćfonemów.Świadomośćta
rozwinęłasięunichpóźniej,niezależnieodtego,
czyuczyłysięjęzykaalfabetycznego,czynie.
Niektórzyautorzysugerująjednak,żemałedzie-
ci,którenieuczyłysięjeszczeczytaćipisać,mogą
wykonywaćniektórezadaniawymagającemani-
pulowaniafonemami,jeśliuzyskująprawidłowe
informacjezwrotnewtokunauki(Content,Ko-
linsky,Morais,Bertelson,1986).Przeciwnicytego
podejściawskazują,żeświadomośćfonologiczną
możnaukształtowaćudzieciprzedrozpoczęciem
naukiczytaniaipisaniawyłącznienapodstawie
materiałusłownego,awięcbezużyciamateriału
literowego(Lundberg,Frost,Peterson,1988).
Zgodniezdrugimpodejściem,świadomość
fonologicznapoprzedzapóźniejszepostępywna-
uceczytaniaipisania.Zakładaono1wwersji
kategorycznej1żeświadomośćtajestniezbęd-
na,natomiastwwersjiłagodnej1żejedynieuła-
twiaosiągnięciesukcesuwpoczątkowejnauce
czytaniaipisania.Opierającsięnawynikachba-
dańkorelacyjnych,trudnostwierdzić,czyistnie-
jejakiśtrzeciczynnik,wpływającyzarównona
postępywnauceczytaniaipisania,jakteżna
kształtowaniesięświadomościfonologicznej.
Jedyniewynikiwczesnychtreningówświadomo-
ścifonologicznejmogądostarczyćpewnychdanych
napoparcietegostanowiska.Gdydzieci,którebyły
poddanetreningowiświadomościfonologicznej,
radząsobielepiejwpoczątkowejnauceczytania
ipisaniaoddzieci,którenieuczestniczyływtre-
ningu,możemyprzypuszczać,żeświadomośćta
jestraczejwarunkiemwstępnymopanowania
umiejętnościczytaniaipisanianiżefektemich
opanowania(Goswami,Bryant,1990).
Trzecie,najpowszechniejprzyjętepodejście
zakłada,żeopanowanieumiejętnościczytania
ipisaniaorazrozwójświadomościfonologicz-
nejwpływająwzajemnienasiebie,akażdaztych
sprawnościułatwiakształtowaniesiędrugiej.Nie-
którzybadaczestwierdzili,żepewienelementar-
nypoziomświadomościfonologicznejwystępuje
przedrozpoczęciemnaukiczytaniaipisania,nato-
miastbardziejskomplikowanezadania,wymaga-
jącemanipulowaniafonemami,np.ichpomijania,
dodawania,zamieniania,niesądobrzewykony-
waneprzezosoby,którenieumiejączytaćipisać.
Stanovich(1986,1992)stwierdził,żepewienmi-
nimalnypoziomświadomościfonologicznejjest
niezbędnydlaopanowaniapoczątkówczytania
ipisania,natomiastzarównota,jakiinnezdol-
nościmetalingwistyczneosiągająwyższepozio-
myrozwojuwmiarępostępówwnauceczyta-
niaipisania.TunmeriNesdale(1985)wykazali,
żeświadomośćfonemówbyłakonieczna,ale
samawsobieniewystarczającadlaopanowa-
niaumiejętnościczytaniaipisania.Poglądten
jestbardzodobrzeudokumentowany.Wieleba-
dańprowadzonychzwykorzystaniemtreningów
12
