Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Maurer(red.),Dźwiękimowy,Kraków2009
ISBN:978-83-7850-342-2,©byOficynaWydawnicza„Impuls”2006
taksilnaijeślidziecizryzykaniepowodzeńmogą
byćrozpoznanetakwcześnie,jakwynikatozoma-
wianychbadań,ważnebyłobyichrozpoznawanie
takwczesne,jaktojestmożliwe,orazrozpoczę-
cieoddziaływańterapeutycznychprzeciwdziała-
jącychtworzeniusiębłędnegokołaniepowodzeń.
Niektóredzieciwymagajątreninguświadomo-
ścifonemowej,zanimbędąmogłyskorzystać
znaukiskojarzeńgłoska_litera.
Poziomyświadomościfonologicznej
Przedomówieniemmetoddiagnozyiterapii
świadomościfonologicznejważnejestwyjaśnie-
nieproblemujejnpoziomówn.Stanovich(1992)
sugerowałistnieniekontinuumwrażliwościfo-
nologicznej1odgłębokiejdopłytkiej.Nanaj-
głębszympoziomiewrażliwościdzieckobyłoby
zdolnedokoncentracjinanajmniejszychjed-
nostkachskładowychjęzykamówionego,jaki-
misąfonemy,orazdooperowanianimi,podczas
gdynanajpłytszympoziomiebyłobyzdolne
dorozpoznawaniajedyniewiększychelementów,
takichjaksylabyicząstkiwewnątrzsylabowe.
Treiman(1991)sugerowałanatomiastistnie-
niehierarchicznejstrukturypoziomówświado-
mościfonologicznej,zuwzględnieniempoziomu
pośredniegomiędzysylabamiafonemami.Natym
pośrednimpoziomiedzieckojestświadomeist-
nieniacząstekwewnątrzsylabowych:potrafiroz-
poznawaćgłoskirozpoczynającesylaby,czyli
aliteracjeorazrymy.Tenpoziomświadomości
pozwalateżdzieckunaukształtowaniestrategii
samodzielnegouczeniasiędekodowaniawyra-
zówzwykorzystaniemanalogii[np.nstoinza-
czynasiętakąsamągłoskąjaknstółn,alemataką
samącząstkękońcowąjaknboi(się)n,ngoi(się)n;
(Goswami,Bryant,1990)].
Diagnozaświadomości
fonologicznej
Różnorodnośćzadańwykorzystywanychwdia-
gnozieświadomościfonologicznejodzwierciedla
różnepoziomyrozwojutejzdolnościmetapoznaw-
czej.Nieopracowanojednakjakdotądstandary-
zowanychmetoddiagnozyposzczególnychpozio-
mów.Wieluautorówdlapotrzebswoichbadańlub
eksperymentówzwykorzystaniemtreninguopra-
cowałonastępującepróby,któresąwykorzystywa-
newinnychbadaniachiwpraktyce:
PróbaróżnicowaniasłuchowegoLindamood,
Lindamood(1975),któraobejmujezadania
wymagającepodziałusłównafonemyorazma-
nipulacjifonemamiijestwykorzystywanawnie-
którychporadniachdoocenyświadomościfo-
nologicznej(np.nweżtrzyróżneklockiiułóż
słowo»las«,aterazzaznaczzapomocąwybra-
negoklockazmianętegosłowana»pas«n);
Wskażsłowo,któreniepasuje1próbawy-
korzystanawbadaniachBryantaiBradley(1980)
orazwlicznychbadaniachprowadzonychpod
kierunkiemBryanta(np.rak,mak,kot;agrest,
antena,ekran;kos,los,makitp.);
Wystukiwanie,wymienianiekolejnychfone-
mów,liczeniefonemówwyodrębnionychwsło-
wach(Liberman,1974;Tunmer,Nesdale,1985).
Kiedyrozważamystopieńtrudnościtychprób,
należyuwzględnić:
wielkośćelementuskładowegomowy,któryma
byćwyodrębniany,łączonywwiększącałość,
poddanymanipulacji(sylaba,cząstkawewnątrz-
sylabowa,fonem);
umiejętnościzaangażowanewwykonanietakie-
gozadania(np.zadanie:nCzytesłowasięrymu-
ją:»bok«,»lok«n?jestłatwiejszeniżzadanie
wymagającezamianyfonemuwceluutworze-
niarymu:nUtwórzrymdlasłowa»bok«,za-
czynającysięod/l/n).
Adams(1990)wyodrębniłasześćnastępują-
cychpróbdoocenyświadomościfonologicznej,
prognozującychpostępywnauceczytania,zgod-
niezpoziomemświadomościfonologicznej,na
którymjednostkimowymająbyćwyodrębniane:
pierwotneróżnicowaniesłuchowesłów,oce-
nianenapodstawieznajomościdziecięcychry-
mowanek(Maurer,1995a);
rozpoznawanierymówialiteracji,oceniane
napodstawiewynikówpróbynwskażsłowo,
któreniepasujen,opracowanejprzezBradley
iBryanta(1983),np.polecamydziecku,abywy-
brałospośródczterechsłów:nkotn,npłotn,
nmłotn,nkocn1słowo,któresięnierymuje;
syntezagłosekpodawanychkolejnoprzez
badającegowcałesłowo,np.nJakietosłowo:
/r//o//k/?n;
podziałsłowanacząstkiwewnątrzsylabowe,
gdypolecamydziecku,abypominęłopierwszą
głoskęipowiedziało,copozostało,np.npowiedz
»las«bez/l/1/as/n;
podziałsłowanagłoskilubliczeniegłosek,np.
npodajgłoski,któresłyszyszwsłowie»mama«
(iległoseksłyszyszwsłowie»mama«?n);
lmanipulacjafonemami,np.nkiedypowiem
»sok«odkońca,powstajesłowo»kos«n;npo-
14
