Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Maurer(red.),Dźwiękimowy,Kraków2009
ISBN:978-83-7850-342-2,©byOficynaWydawnicza„Impuls”2006
Znaczenieświadomościfonologicznej
wpoczqtkowejnauceczytaniaipisania
Pojęcieświadomościfonologicznej
Świadomośćfonologiczna,jakowstępnywa-
runekpostępówwnauceczytaniaipisania,stano-
wiłaprzedmiotrozległychbadańwciąguostat-
nichniemaltrzydziestulat.Jesttojednazkilku
zdolnościmetajęzykowych,warunkującychpo-
stępywnauceczytaniaipisanianaszczeblunau-
czaniaelementarnegowjęzykachalfabetycznych
(Tunmer,Rohl,1991).Zdolnościteumożliwiają
dzieciomkoncentracjęuwaginaróżnychwłaści-
wościachjęzykadziękipozostawieniunadal-
szymplaniefunkcjijęzykowych(kontrolującej,in-
formacyjnej,heurystycznej,ekspresywnej)oraz
skoncentrowaniusięnajegoformie:fonologii,
morfologii,syntaktyce.Świadomośćfonologicz-
naumożliwiaskoncentrowaniesięnadżwiękach
mowy,tworzącychsłowa,lubnafonemowejstruk-
turzesłów,niezależnieodichznaczenia.
Świadomośćfonologicznadefiniowanajest
najczęściej(Stanovich,1986,s.362)jako:
świadomydostępdofonemowegopoziomu
strumieniadźwiękówmowyoraz
pewneumiejętnościpoznawczegomanipulo-
waniareprezentacjaminatympoziomie.
Fonologicznypoziommowyodnosisiędo
tychjednostekdżwiękówmowy,któremogąbyć
reprezentowaneprzezlitery(aniekiedyprzezze-
stawyliter,takiejakwjęzykupolskimdwuznaki:
cz,ch,sz,dz,dż,dżizmiękczeniaprzez/i/:ci,ni,
si,zilubtrójznaki:dzi,drz,trz).Fonemy(głoski
wwymowie)mogąbyćrozpoznawanenapozio-
mieabstrakcyjnym,gdziesłowonlasnróżnisięod
słowanpasnpierwszymfonemem;odsłowanlisn
1drugim;odsłowanlatn1trzecim(Liberman,
Shankweiler,Fisher,Carter,1974).Fonemysą
wswejistocieabstrakcyjne,ponieważniemają
konkretnychodpowiednikówwrzeczywistości
iwiększośćznichniemożebyćprawidłowowy-
mówionawizolacji.Fenomenrównoległegoprze-
kazywaniainformacjifonologicznychoznacza,że
fonemywjęzykumówionymwzajemnienasie-
biewpływają,ulegającnp.ubezdżwięcznieniu
(chleb,schab,babcia)lubudżwięcznieniu(jakby),
co,podobniejakprzyzmiękczeniach,przez/i/oraz
przypodwójnychoznaczeniachliter,wymagajuż
podczasczytaniaipisaniaorientacjiwzasadach
ortografiijęzyka.
Dziecko,któreuczysięczytać,odkrywa
najpierwzasadę,żekażdejliterzeodpowiada
głoska,inapodstawieprzyswojonychskojarzeń
głoska-literawykorzystujetęwiedzęwnodcy-
frowywaniunwyrazów.Natymetapieprzypisa-
niupopełniaonodużobłędów,gdyżzapisjestfo-
nologiczny,apróbującwymówićkolejnegłoski,
tworzącenp.słowonciocian,otrzymujesłowo
c-i-o-c-i-a,któregoznaczeniatrudnomusiędo-
myślić.Dopieropoodkryciudrugiejzasady,że
zasadapierwszanieobowiązujezawsze,gdyż
sągłoskioznaczaneprzezdwie(cz,sz,ci),
anawettrzylitery(drz,dzi),będziemogłopo-
prawnieczytaćipisaćwyrazyzawierające,obok
tzw.głosekmiędzynarodowych,głoskitypowedla
naszegojęzyka1zfazyalfabetycznejwkroczy
wtedywortograficznąfazęopanowaniaumiejęt-
nościczytaniaipisania(Maurer,1997).
Terminnświadomośćfonologicznanczęsto
jeststosowanywliteraturzeprzedmiotuzamien-
niezterminemnświadomośćfonemowan.Termin
nświadomośćfonologicznanjestjednakszerszy
1odnosisiędocałegozakresuświadomości:
odprostejświadomościdźwiękówiintonacji
11
