Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Maurer(red.),Dźwiękimowy,Kraków2009
ISBN:978-83-7850-342-2,©byOficynaWydawnicza„Impuls”2006
wiedzodkońcasłowo»kot«n;lubpomijanie
środkowejgłoskiwsłowie,np.npłotnbez/ł/to
npotn,npowiedzsłowo»stok«bez/t/n[jak
wpróbiepomijaniagłosek(Bruce,1964)].
Zadaniawymagającewyodrębnieniacząstek
wewnątrzsylabowychwymagająniższegopozio-
muświadomościfonologicznejniżzadaniawyma-
gającemanipulowaniafonemami,dlategopodczas
diagnozynależyszczegółowookreślić,jakipo-
ziomświadomościfonologicznejjestoceniany.
Dziecko,którestwierdza,żewsłowienonnsądwie
głoski,możefaktyczniewyodrębniaćtylkocząst-
kiwewnątrzsylabowe/o/i/n/.Niektórepróbymo-
gąmiećwyższewymaganiapoznawczeiabymo-
głybyćwykonane,jestkoniecznywyższypoziom
myśleniaabstrakcyjnego,anawetznajomośćnie-
którychskojarzeńgłoska-litera.Takiepróbynie
nadająsiędodiagnozydzieci,którenieuczyłysię
jeszczeczytać,np.próbapomijaniagłosekBruce
(1964).Istniejątakżepewnedane,którewska-
zują,żeświadomośćrymówifonemówudzieci
przedszkolnychmogąwpływaćniezależnienaich
póżniejszeosiągnięciawnauceczytaniaipisania
(Bryant,Bradley,MacLean,Crossland,1989).Wcze-
snaświadomośćrymówjestdobrymprognosty-
kiempostępówwpoczątkowejnauceczytania,
próbyrozpoznawaniarymówniezawszejed-
nakkorelująwysokozwynikamiinnychprób
świadomościfonologicznej(Stanovich,Cun-
ningham,Cramer,1984).
Yopp(1988)wyodrębniładwaczynnikiwba-
daniachtychsamychdzieciobszernymzestawem
metod.Jedenztychczynnikównazwałapopro-
stuświadomościąfonologiczną.Obejmowałon
świadomośćrymówianalizęfonemowąsłów,na-
tomiastdrugi,któryobejmowałpomijaniefonemów
imanipulowaniefonemami,nazwałazłożoną
świadomościąfonologiczną.Istniejądanesuge-
rujące,żeświadomośćrymówrozwijasięprzez
czytaniedzieciomwierszykóworazprzezzaba-
wysłownetypurymowanki,wyliczanki(Maurer,
1995a).
Kształtowanieświadomości
fonologicznej
Omówionepowyżejzadaniastanowiąpodsta-
węwieluprogramówterapii.Najpowszechniejsto-
sowanewtychprogramachsąćwiczeniakształ-
tująceumiejętnośćanalizyisyntezydżwięków
mowy.Napodstawieprzegląduzadańwykorzysty-
wanychzarównowdiagnozie,jakiwterapiiświa-
domościfonologicznejLewkowicz(1980)wyod-
rębniładziesięćnastępującychzadań,najczęściej
stosowanychwprogramachterapeutycznych:
porównywaniegłoskiwwyraziezpojedyn-
czągłoską:nczysłowo»foka«zaczynasięod
/f/?n;
porównywaniedwugłosekwsłowach:nczy
słowo»pies«kończysiętaksamojak»lis«?n;
rozpoznawanierymów:nczysłowo»mama«
rymujesięzesłowem»rama«?n;
wyodrębnianiepierwszej,środkowejikońco-
wejgłoskiwsłowie:njakągłoskązaczynasię
słowo»rak«?n;
analizafonemowa,tj.wyodrębnianieposzcze-
gólnychgłosekwsłowiewprawidłowejkolej-
ności:njakietrzygłoskitworząsłowo»mak«?n;
liczeniegłosekwsłowie:niległosekjestwsło-
wie»rok«?n;
syntezaposzczególnychgłosekwsłowo:nja-
kietosłowo:/s//o//k/?n;
pomijaniegłosek:nterazpowiedz»las«bez/l/n;
jakiejgłoskibrakuje:npowiedz»pas«,ateraz
powiedz»as«;jakiejgłoskibrakuje?n;
zastępowaniegłosek:npowiedz»rak«,ateraz
powiedz/m/zamiast/r/n.
Najpowszechniejstosowanymizadaniamiwtre-
ningachświadomościfonologicznejsązadania
analizyisyntezygłosek.Analiza,czylipowolne
wymawianiesłowazprzeciąganiemgłosek,umoż-
liwiadzieckupercepcjęposzczególnychgłosek.
Ważnejest,abydzieckosłuchałowymawianych
głosek,gdyżtopomagamurozpoznaćwszystkie
wskazówkisłuchowe.Zgodnieztechnikąopraco-
wanąprzezElkonina(1973),dzieckoprzesuwa
żetonylubpionkidookienekdiagramu,któresym-
bolizująkolejnegłoskiwsłowie(np.pojednym
żetonienakażdąztrzechkolejnychgłosek/k-o-t/,
anastępniezsuwaje,mówiąccałesłowo/kot/).
Clay(1985)wykorzystywałatęproceduręwpro-
gramiewczesnejinterwencjiPoprawaczytania
wcelukształtowaniaświadomościfonologicznej
zwykorzystaniemmateriałówpisanych.Lie(1991)
sugerowałaponadtowykorzystaniewskazówek
artykulacyjnych,np./p/1zetknięciewarg,copo-
magadzieciomuczyćsięanalizyisyntezydżwię-
kówmowywsłowa.Dlagłosekbezdżwięcznych
(np.skrzyp)niektórzyautorzy(Lie,1991;Lundberg
iin.,1988)sugerowaliwykorzystanietechniki
wielokrotnegopowtarzaniagłoski,np./p-p-p-ptak/,
abypomócdzieciomwrozpoznaniudanejgłoski
(Zhurova,1963).
Podziałusłównamałefonemydzieciucząsię
równieżlepiejwtedy,gdynajpierwćwiczymyznimi
podziałnasylaby,np./a-lej-ka/,anastępniena
15
