Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Tab.2.1.Hipsometriakontynentów
Azja
Afryka
AmerykaPn.
AmerykaPd.
Antarktyda
Europa
AustraliaiOceania
Lądyogółem
Częśćświata
<0
1,2
0,1
0,0
0,0
0,0
1,4
0,2
0,6
Udziałprocentowydanegoprzedziałuwysokościowego
0–300
31,2
22,4
32,8
49,0
72,6
54,0
33,4
6,4
wcałkowitejpowierzchnidanegolądu
Przedziaływysokościowewmetrach
300–
–500
15,8
27,0
22,6
19,5
10,0
29,5
18,6
0,2
–1000
500–
21,3
28,6
17,4
16,9
10,9
13,0
19,0
5,2
1000–
–2000
17,6
20,2
16,5
28,7
15,8
6,2
4,4
2,4
2000–
–3000
10,1
56,9
6,1
1,5
3,4
0,6
0,7
9,5
3000–
–5000
4,0
0,2
0,5
3,9
2,5
0,1
0,2
2,1
>5000
2,8
0,0
0,1
1,1
0,1
0,0
1,0
–
Wysokość
średnia
2030
987
657
781
655
(m)
292
330
875
Źródło:BalonJ.,DesperakJ.,2003.Tablicegeograficzne.światKsiążki,Warszawa,s.222.
ważokreśleniatebardziejcharakteryzujątyprzeźbyniżwysokośćbezwzględną.Za
wyżynysąuważaneobszarypołożonenawysokościponad300mn.p.m.,aleomało
urozmaiconejrzeźbie,naogółpagórkowato-falistej,leczwpewnychobszarachcałko-
wicierówninnej.WystępujeonamiędzyinnymiwTybecienawysokościponad
4000mn.p.m.,dlategoobszartenokreślasięmianemWyżynyTybetańskiej.Góryod-
różniaodwyżynznaczniewiększyzakreswysokościwzględnychiznaczniewiększena-
chyleniaterenu,cododatkowoutrudniacharakterystykęhipsometryczną.Bardziej
odpowiedniedoscharakteryzowaniagłównychcechrzeźbyobszarówlądowychjest
kryteriumhipsometryczno-morfograficzne,uwzględniającerównocześniewysokość
bezwzględnąiukształtowanieterenu(tab.2.2).Najegopodstawiemożnawyróżnić
wobrębieobszarówlądowychnizinyoróżnymtypierzeźby,obszarywyżejpołożone,
leczzachowującerówninnylubconajwyżejpagórkowatycharakterrzeźbypowierzch-
niwododziałowych(wyżyny),dwagłównetypyobszarówgórskichorazkotliny,które
mogąwystępowaćzarównowewnątrzwyżyn,jakigór.Klasyfikacjatanieuwzględnia
wsposóbbezpośrednisposobupowstawania(genezy)głównychtypówrzeźby;wrze-
czywistościpowiązaniagenetycznesąbardzosilne.Głównerysyrzeźbykontynentów
mająpochodzenietektonicznelubwulkaniczne,awięcsązwiązanezdziałaniem
czynnikówendogenicznych.Poszczególnetypyrzeźbyodpowiadająwwiększościprzy-
padkówwielkimstrukturomgeologicznym.
Wtradycyjnym(klasycznym)ujęciujądremobszarówkontynentalnychsąstabil-
nekratony,czyli„sztywne”blokizbudowanezeskałmagmowychimetamorficznych,
owiekusięgającymerprekambryjskich.Nakrystalicznympodłożumożezalegać
młodsza,niezdeformowanafałdowaniamilubsłabozdeformowanapokrywaosado-
wa–wówczasmówimyoplatformie.Skałykrystalicznemogąteżwystępowaćbezpo-
średnionapowierzchni,tworząctarczę,jaknawiększościterytoriumSzwecjiiFin-
landii.Kratonysąnaniektórychobszarachkontynentalnychotoczoneprzezoroge-
25
