Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
OpiekunemLilienblumawnowymmiejscuzostałnajpierwuczony
wTorzebratjegozmarłejmatki,októrymchłopakniemiałjednaknajlep-
szegozdania.PóźniejMoszeLejbkontynuowałstudiawlokalnejjesziwie
(szkoletalmudycznejdlamłodychmężczyzn).Jegoślubodbyłsię12sierpnia
1859roku,kiedyonsammiałprawieszesnaścielat,ajegonarzeczona–trzy-
naście.WGrzechachmłodościLilienblumprzedstawiaswójożenekjakowyda-
rzenie,którepołożyłosięcieniemnacałymjegopóźniejszymżyciu.Nietylko
młodywiekmałżonkówiichniedopasowaniestanowiłyproblem.Winąza
swojezgryzotyautornieustannieobarczatakżeteściową:
Zatrułamiżyciewyzwiskamiizłorzeczeniem;ciskanymizustrozżarzo-
nymiwęglami;jazgotemipokrzykiwaniempodczaskłótnizmojążoną,
zemnąizteściem.Bardzoprawdopodobne,żewłaśnietenutrzymujący
sięlatamistanwpłynąłzgubnienamójcharakter,wywołując–aprzynaj-
mniejwzmacniającwemnie–boleśćduszyiodrętwienieserca,zpowodu
którychbardzodziścierpię.(Czasciemnościipoczątkuprzemian)
Ożoniedowiadujemysięzkartautobiografiniewiele,niepoznajemy
nawetjejimienia.Wiemyjednak,żeLilienblumniedarzyjejuczuciem
aniniewidziwniejswojejżyciowejpartnerki.
Tym,cogłówniezajmujegowokresiepoślubie,nazwanym„czasem
ciemnościipoczątkuprzemian”,sądalszestudia–terazprowadzonejuż
samodzielnie–orazichskutki.Podwpływemlekturyżydowskichksiąg
egzegetycznych,flozofcznychihistorycznychLilienblumobserwujezmia-
nywswoimpodejściudoniektórychaspektówżydowskiegoprawareligij-
negooraztradycji.
Haskalaiplanyreformyjudaizmu
Przemianęideowąstymulująwdużejmierzetakżedziełahaskalowe,októ-
rychlekturzeMoszeLejbtaknapiszepolatach:
ByłemzmęczonyiwyczerpanystudiowaniemTalmudu,pilpulioraz
zgłębianiemwiarywbrednie.Gdymoimoczomukazałsięnowy
światnauki,bliższylogiceirozumowi,zewszystkichsiłstarałem
siękuniemudążyć,takjakzbiegzwięzieniarwiesiękuukwie-
conympolom,którenapotykapoucieczcezmiejscaniedoli.Każde
dziełohaskalowetrafającedomoichrąkpochłaniałemjakwczesny
owocprzedporązbiorów,choćtaknaprawdęniezawierałoniczego
pozaczcząmową.(Refleksjanadtym,cominione)
XIII
ŻycieitwórczośćMoszegoLejbaLilienbluma|Haskalaiplanyreformyjudaizmu
