Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ustrojoweRzeczypospolitejuważanezaistotnykrokwograniczaniu
zakresuwładzykrólewskiej.Częśćhistoryków(WładysławSobociński,
AndrzejSulima-Kamiński)uznajejenawetzapierwsząustawęzasadniczą,
rodzajkonstytucjiregulującejustrójRzeczypospolitejażdoUstawy
rządowej1791,inni(StefanGruszecki)uważają,żezahamowałyrozwój
ustrojuspołecznegoipolitycznegopaństwanadwieścielat.
Wydajesię,żeznaczenieartykułówhenrykowskichwmomencieich
formułowaniawynikałoniezichnowości,leczzfaktu,żestanowiły
jednolityopis,interpretacjęorazpotwierdzeniepraktykiiliterydawniej-
szegoprawa.
Najważniejszezpotwierdzanychzasadto:wolnaelekcja,zrzeczenie
sięprzezkrólatytułudziedzica,wolnośćszlachtyodpodatków,finan-
zasadyustrojowe
sowaniewojskakwarcianegozdochodówkrólewszczyzn,własnośćziemi
wcześniejnadanejszlachciedziedzicznie(wrazzposiadaniemkruszców,
cokiedyśstanowiłomonopolkrólewski);zwoływaniepospolitegorusze-
niairozstrzyganieowojniewyłączniezzgodąsejmu,zakazwy-
prowadzaniapospolitegoruszeniazagranicę(chybażezaopłatą5grzy-
wienodkopii)izakazjegodzielenianaosobnehufce;wychodzeniepism
urzędowychtylkozkancelariipaństwowej(koronnejilitewskiej)izpod-
pisemkanclerzalubpodkanclerzego(koronnegolublitewskiego),anie
podpieczęciąprywatnąkróla;tradycyjneprawosenatuwypowiadania
sięwsprawachpolitykizagranicznejorazmałżeństwamonarchy,które
uznanozasprawęRzeczypospolitej.Potwierdzonoteżprawoszlachty
dowypowiedzeniaposłuszeństwakrólowi(denonpraestandooboedientia),
jeśliniebędzieprzestrzegałprawiprzywilejów.
Nowościąbyłnałożonynakrólówelekcyjnychobowiązekzwoływania
sejmuco2lataorazzobowiązaniewładcówdozachowaniapokoju
pokójwyznaniowy
wewnętrznego,,wśródrozróżnionychwwierze’’(interdissidentesin
religione)istanowczyzakaz,,nawieczneczasy’’dyskryminowaniakogokol-
wiekzeszlachty,,podpretekstemreligii’’(subpraetekstoreligionis)
–sformułowanyporazpierwszywkonfederacjiwarszawskiejnasejmie
konwokacyjnym1573r.
Wczasiepierwszegobezkrólewiaelektprzyrzekłprzyjęciepropono-
wanychzapisów,lecznastępnieuchyliłsięodzaprzysiężeniaichprzy
koronacji–pozapunktemdotyczącymwolnościwyznaniowej.Poraz
pierwszyartykułyhenrykowskiezaprzysiągłStefanBatory;jegonastępca
ZygmuntIIIoddzielniezłożyłprzysięgęnaartykułyhenrykowskie,aod-
dzielnienapaktakonwenta;odelekcjiWładysławaIV(1632)obietegrupy
zobowiązańbyłyprzezkrólówelektówzaprzysięganeprzykoronacji
wspólnie.
Paktakonwenta(pactaconventa)–układaneprzezsejmyelekcyjne
indywidualniedlakażdegoelekta–byłyumowąocharakterzeprywatno-
paktakonwenta
prawnymmiędzyszlachtąanowoobranymkrólem,rodzajemkontraktu
71
