Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
1.Zagadnieniawprowadzające
chiihabsburskiej,jaknaprzykładDolnaAustria,jakrównieżzprowincjimiesza-
nychpodwzględemnarodowościowym,jaknaprzykładCzechyiMorawy,narówni
zmieszkańcamikrainniemieckich,jakPalatynat,Badenia,Hesja,Nadrenia,czyteż
Bawaria.Wzwiązkuztymnależypamiętaćofakcie,żewładcyŚwiętegoCesarstwa
RzymskiegoNaroduNiemieckiegoodXVw.ażdojegorozwiązaniawroku1806
pochodzilidefactozawszezroduHabsburgów.Stanowilioniwtejsytuacjinajwyż-
szyautorytetiwładzęzwierzchniądlawszystkichżyjącychwRzeszyNiemców,jak
równieżdlaosóbinnychnarodowości.Pojęcia„Austriak”używanonieczęsto,po-
nieważnieokreślałoonokonkretnejnarodowości,leczodnosiłosiędomieszkań-
cówdziedzicznychksięstwDolnejiGórnejAustrii.DopieropopowstaniuCesarstwa
Austriackiegow1804rokunazwa„Austriak”stałasięrzadkoużywanymsynonimem
politycznegoterminu„poddanyaustriacki”lub„poddanycesarzaAustrii”.
Wzawartymwpatenciecesarskimz4marca1849rokuUstrojupaństwowym
cesarstwaAustrii[ReichsverfassungfürdasKaiserthumOesterreich]jestnatomiast
ogólnawzmiankao„obywatelachaustriackich”(österreichischeReichsbürger),alejuż
nieo„Austriakach”(Österreicher).TakżewUstawieZasadniczej(Staatsgrundgesetz)
z21grudnia1867rokumowajestomieszkańcach,którzy„korzystajązpowszechne-
goaustriackiegoprawaoobywatelstwie”,alenigdyonarodzieaustriackim.
Dowyjaśnieniawieloznacznychpojęć„Niemiec”,„Austriak”,„Niemiecaustria-
cki”nieprzyczyniałasiętakżestosowanawmonarchiipraktyka.Wspisachludności
prowadzonychwPrzedlitawii77ograniczanosięprzezdługiczasdopytaniaowyzna-
nie.Od1880rokupodczasspisówpowszechnychpytanoojęzykpotoczny(niem.
Umgangssprache),dlategoteżprzyporządkowanieosóbbiorącychudziałwspisiedo
konkretnejnarodowościjestbardzotrudne.Rządaustriacki,wprowadzającwroku
1880powszechnebadaniastatystycznenadjęzykiempotocznym,wychodziłzzało-
żenia,żejęzykjest„fundamentalnącechąnarodowości”78.Iwtymwypadkupojęcie
„Austriak”niemiałożadnegozastosowania.
Alecotaknaprawdęoznaczałytepojęciadlapolskiegospołeczeństwawowym
czasie?HubertOrłowskipiszeopolskimobrazieNiemcawXIXwieku,przyczym
zajmujesięprzedewszystkimpolskimiwyobrażeniamioNiemcachpruskich(Pru-
sakach),podkreślając,„żewspółczesnypolskijęzykwyróżniaczteryokreśleniana
Niemca(derDeutsche),amianowicie«Niemiec»,«Szwab»,«Prusak»i«Krzyżak»”79.
Zperspektywyzaboruaustriackiegomożnadodaćjeszczedwakolejne,amianowi-
cie„Niemiecaustriacki”(Deutschösterreicher)i„Austriak”(Österreicher).Ponieważ
wzaborzeaustriackimrzadkospotykano„Prusaków”czy„Krzyżaków”,pojęcia
77
Termin„Przedlitawia”(Zisleithanien),pochodzącyodgranicznejrzeczkiLita(Leitha),ozna-
czaaustriackączęśćdualistycznejMonarchiiAustro-Węgierskiej,częśćwęgierskąokreślasię
jakoZalitawię(Transleithanien).
78
E.Brix,DieUmgangsspracheninAltösterreichzwischenAgitationundAssimilation.DieSpra-
chenstatistikindenzisleithanischenVolkszählungen1880bis1910,Wien–Köln–Graz1982,
s.14.
79
H.Orłowski,DieLesbarkeitvonStereotypen.DerdeutschePolendiskursimBlickhistorischer
StereotypenforschungundhistorischerSemantik,Wrocław2004,s.120.
