Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
1.Zagadnieniawprowadzające
zanegodylematumało-iwielkoniemieckiejwizjizjednoczeniacorazczęściejpodno-
szonozagadnienieogólnoaustriackiejświadomościnarodowej,awroku1862cesarz
FranciszekJózefpodkreślił,żejestprzedewszystkimAustriakiem,„alezdecydowanie
niemieckim”(aberentschiedendeutsch).Powojnieaustriacko-pruskiejzroku1866
wAustriipogłębiłasięistniejącajużwcześniejantypatiawobecNiemcówpruskich,
awszczególnościwobecjunkrów.Zachwianawtymczasieświadomośćnarodowa
Niemcówaustriackichuległajeszczewiększemuosłabieniunaskutekprzebudzenia
narodowegoinnychludówmonarchii,przedewszystkimSłowian.Właśnieprzewaga
liczebnaludówsłowiańskichdoprowadziławkońcudosytuacji,wktórejNiemcy
austriaccykoncentrowalisięnaswoiminteresienarodowym,amniejdbaliotożsa-
mośćogólnopaństwową90.JednymzpierwszychinielicznychPolakówużywających
pojęcia„Austriak”byłwydawcaPamiętnikówpolskich,XaweryBronikowski.Wswo-
imszkicunatematJózefaReitzenheima,któregorodzinierównieżwtejpracypoświę-
conojednozestudiówprzypadku,pisałmiędzyinnymi:„oprócztegocudzoziemiec
Austriak,przybywającnaurzędnikadoGalicji,niezawszejestNiemcem”91.Podobne
rozumienietegopojęciaznajdujemywwypowiedziJózefaDietla,któryprzymawiając
4lipca1871rokuwaustriackiejIzbiePanów(Herrenhaus),powiedział:„Uczciwy
RusintozpewnościąuczciwyPolakizarazemdobryAustriak”92.Innypolskidepu-
towanyJulianDunajewskidwalatapóźniej,18listopada1873rokupodkreślił,że
austriackamyślpaństwowapowinnaporzucićideę,wedługktórejprzeznaczeniem
Polakówmiałobybyćwtopieniesięw„wielki,anawetbardzowhistoriizasłużony
naródniemiecki”93.
Wydajesię,żedopieropoklęscewwojniezPrusamiwroku1866naniemiec-
kojęzycznychterenachmonarchiihabsburskiejzaczętoprzywiązywaćwiększąwagę
dobyciaAustriakiemniżNiemcem.PodkoniecXIXwiekuniemieckimieszkaniec
GalicjimógłbyćokreślanyjednocześniejakoNiemiec,jakiAustriak.Takwłaśnie
opisujeswojegoojca,lekarzapowiatowego,dr.HeinrichaFranzosa,urodzonypod
CzortkowempisarzKarlEmilFranzos:„byłzcałegosercaNiemcem,Austriakiem
iliberałem”94.
DopierojednakpodczaspierwszejwojnyświatowejwobliczuupadkuAustrii
pojęcie„Austriak”zaczętoprzeciwstawiaćpojęciu„Niemiec”.Ztegotypusytuacją
spotkałsięówczesnyprzewodniczącyRadySzkolnejwGalicjiiprofesorprawana
90
J.Kirchhoff,DieDeutscheninderösterreichischenMonarchie...,s.18–19,38,48,57–58,234–
–235.
91
X.Bronikowski,Reitzenheim(Józef),[w:]Pamiętnikipolskie,wyd.X.Bronikowski,t.I,Paryż
1844,s.262–263.
92
VonGoluchowskibisTaaffe.TausendRedefragmentesammteinemAnhanggeflügelterWorte,
AusdenProtokollendesReichsrathsgesichtetundnachKategoriengeordnetvonDr.Gustav
Kohn,Wien1888,s.184–185.
93
Ibidem,s.185.
94
KarlEmilFranzospiszeotymwswojejwydanejw1895rokuksiążceDieGeschichtemeines
Erstlingswerks.Cyt.za:ZweiGeist.KarlEmilFranzos.EinLesebuch,wyd.O.Ansull,Potsdam
2005,s.26:„ausganzemHerzeneinDeutscher,einÖsterreicherundfreiheitlichgesinntwar”.
