Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zanimwszelakorozpatrzymykształtpoetyckijegoobrazu,jeden
szczegółmusimywziąćpodbliższąuwagę.Jestbardzoistotny.
Akcjapoematudotyczącegocentralnejstrukturynarodurozgrywasię
naobrzeżnymustroniu,wydarzeniaepopeimajązaterenschowaną
głębokowieś.Niedwórkrólewski,niepolawielkichkampaniiczy
dalekichpodróży,niestolicę,nawetniemiasteczko,jakuGoethego;ale
wieś.Wieśtowszelakoniezwykła:dwórSędziegoczydworekMaćka–
toośrodkizaścianków:SoplicowaiDobrzyna.
Tenosobliwywybórterenuniejesttutajjednakowożaniprzypadkiem,
aniuchybieniempoetyckim;uzasadniasięgłębokimicelnymrozmysłem
twórcy.Oswoiliśmysięztym,aledopierogdyuważnieuprzytomnimy
sobiecharaktertegowybranegośrodowiska–zrozumiemywymiary
iistotęrozmysłu.Poematrozgrywasięnaterenieżyciapolskich
zaściankówszlacheckichwNowogródczyźnie.Zaścianekjestformacją
etniczno-ekonomicznąstosunkoworzadką,występujewniektórychtylko
okolicachdawnejPolski,głównienaziemiachlitewsko-białoruskich,
wmniejszymstopniunapograniczuczerwonoruskim;wPolscecentralnej
znanyjestniewieleiraczejtylkoznazwy,anieznaocznegooglądu.
Dzisiajformacjatazanikłaiodeszławprzeszłość.Zrozumiałe,
żewnaszejpotrzebienależysięjejprzyjrzećniecobliżej.
Byłtoproduktdawnegoosadnictwanaobszarachrzadziej
zaludnionych,głównierezultatpolitykigospodarczejJagiellonów.
Odresztyosadrolnychwyróżniasięzaścianektym,żetworzyligonie
chłopipańszczyźniani,aleszlachtawolnaodpowinnościfeudalnych,choć
uboga,gospodarującaprzecieżnagrunciewłasnym,niedziedzica-
obszarnika.Procesukształcaniasiętegoosadnictwajużwwieku
XVinastępnychprzedstawiłLelewel:
Rozległelitewsko-ruskiekrainydostarczałymnogichkorzyścidlaludupolskiego,
mianowiciedlaszlachty[...]Pospustoszeniach,jakieogniemimieczemroznieśli
Mogułyikrzyżownicy,cożelaznąstopąpogańskądeptaliludność,wieleokolicstało
pustkami.NiePolskawoweczasypotrzebowałazaludnienia[...]alePodole;
Ukraina,Podlasie,wtedypustailesistaLitwa.Wtychziemiachsiedliłasięszlachta
polska.[...]AleWielkopolskaiMałopolskamożebyniewydołałyogromnego
przenarodowienia,gdybysiędotegoMazowszenieprzyczyniło.
