Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dyskurs.Władzaukrytawznakach
63
nimijakąśwładzę,leczdyskursmożenarzucićten,ktojużmanakimśjakąśwładzę,
bojakmawiałBertoltBrechtnnieprzymuszony,niktprzymusuniechce”
.Wzamierz-
chłychczasachdyskursnarzucanomocąmieczaimagiąreligii,późniejsiłąpieniądza
ipodstępemideologii,adzisiajpotęgąmediówiczaremkulturypopularnej.
Poszczególnedyskursysąmniejlubbardziejrozbudowane,obejmująwęższąlub
szersządziedzinęspraw,leczzawszewiążą:język,schematypoznawczeiinterakcję,
bonatympolegaichregulacyjnaiadaptacyjnarola-wskazują,conależy,aczego
nienależyrobić,żebyosiągnąćzamierzonecele.Żebyjednakwogóleodegrałyjaką-
kolwiekrolę,najpierwmusząbyćrozumianeiakceptowaneprzeztych,doktórychsą
kierowane.Wtymsensiedyskursypodlegająwszystkimwymogom,jakieokreślają
skutecznośćkażdegodziałaniakomunikacyjnego.WymogitedoskonalewyłożyłJür-
genHabermaswswojejteoriidziałaniakomunikacyjnegojakopodstawydemokra-
tycznegoładuspołecznego(Habermas,1999).Wedługniejówładtworzątylkotakie
interakcje,wktórychludziekoordynująswojeplanydziałanianapodstawiekomu-
nikacyjnieosiągniętejzgody.Dochodzidoniejzaśwtedy,gdyjednastronazgłasza
roszczeniadoważnościswoichdziałańkomunikacyjnych(chce,byjejwypowiedzi
idziałaniatraktowaćpoważnie),adrugajeakceptuje,podejmującodpowiedniedziała-
niazwrotne,wiążąceakcjęireakcjęwinterakcję.Ściślej:osobakierującawypowiedź
doinnejosobyoczekuje(roszczeniaważnościowe),żetamtauznajejwypowiedź
za:zrozumiałą(jestdostateczniejasna),trafną(mówiprawdęinatemat),szczerą(nie
mawniejukrytychzamiarów),słuszną(zawartewniejprzekonaniaioczekiwaniasą
uzasadnione).Przyczym,conajważniejsze:kryteriaweryfikacjiroszczeńważnościo-
wychdotyczącychdziałańkomunikacyjnychwramachokreślonejdziedzinyprak-
tykispołecznejokreśladyskursregulującytędziedzinę.Adresatwypowiedziocenia
teroszczenianapodstawieswojegoobrazusytuacji(modelumentalnego),wywiedzio-
negoztegosamegodyskursu,którymposłużyłsięautorwypowiedzi,lubinnego,gdy
ówlepiejchronijegointeresy.Jeśliodrzucichoćbyjednozroszczeńważnościowych,
atymbardziejkilkaczywszystkie,tounieważniwypowiedź-niemusitraktowaćjej
naserioireagowaćzgodniezzawartymiwniejdyspozycjami.Jeślinatomiastuzna,
żewszystkieroszczeniasąważne,touważnicałąwypowiedźimusipotraktowaćją
naserio-gdytegoniezrobi,stawiasiępozaporządkiemdyskursu,coczęstooznacza
wykluczeniezdanejspołeczności.Torodzipowinnośćreakcji(perlokucja)zgodnej
zdyspozycjamizawartymiwwypowiedzilubwynikającymizkontekstuczysytuacji
komunikacyjnej.Oczywiściereakcjamożebyćinna,boadresatwypowiedziźleją
zrozumiałalboniechceczyniemożezrobićtego,conależałoby.Wtedyporozumienie
jestdalejnegocjowanelubwogóleniemożliwe.
Jeślipołączymyprzedstawionewcześniejujęciedyskursuzteoriądziałaniakomu-
nikacyjnegoHabermasa,uzyskamyogólnymodeldyskursu.Łączyonwcałośćideolo-
giczną(wewnętrzną,mentalną)ikomunikacyjną(zewnętrzną,czynnościową)strony
dyskursu,copokazujerysunek4.
