Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Tysiąclecia,1980,12–14,32–33;za:Szacki,2002,s.40)staławjawnymkonflikcie
zezhierarchizowanymświatemspołeczeństwfeudalnych.Równośćwszystkich
ludziwchrześcijaństwieniebrałasięzobserwacjidoczesności,leczzprzekonania
orównościwznaczeniumetafizycznym–równościwszystkichwobecBoga.Choć
należysięzgodzićzuczonymi,którzytwierdzą,żeegalitaryzmchrześcijański
maprzedewszystkimcharaktermoralnyiniemożnagoprzedstawiaćwpostaci
postulatówdotyczącychprzebudowystosunkówspołecznych12,tonienależyza-
pominaćotym,żehistorycznyrozwójsamegochrześcijaństwajesttakżeruchem
odwczesnochrześcijańskiej,prawiedemokratycznejwspólnotydokościołahie-
rarchicznegoiżejesttohistorianaznaczonalicznymiherezjami,którychźródłem
byłym.in.frustracjainiezadowoleniezhierarchicznościrzeczywistościspołecznej.
Koncepcjenajważniejszychteologówifilozofówśredniowiecznegochrześcijań-
stwakładłypodwalinyindywidualistycznejideologiiczasównowożytnych.Wśród
najważniejszychM.Środawymienia:biblijnąkoncepcjęindywidualnejduszy,no-
minalistyczneteorieRoscelina,AbelardaiOckhama,którestworzyłypodwaliny
nowożytnegoindywidualizmuepistemologicznego,prawnegoiekonomicznego
orazkoncepcjęśw.Augustyna,dowartościowującą„wewnętrzne,indywidualne
życieducha”(por.Środa,2003,s.41).Wolnotakżesądzić,żeprzynajmniejniektóre
zprzyczynherezjiśredniowiecznychbrałysięzdążeńdo„zbudowaniakrólestwa
niebieskiegonaziemi”
.Tanajważniejszaznich–reformacja–antycypowała,jak
twierdziJ.Szacki,wswoichżądaniachkształtwspólnotyobywatelskiej,którymiał
sięwyłonić–zlaicyzowany–wokresieOświecenia13.
12„Komunistycznesektyśredniowiecza,anabaptyścirewolucyjni,niektórzysocjaliściXIXwie-
ku(jakWeitling)wydobywalizNowegoTestamentuwszystko,comożnabyłoobrócićprzeciwko
bogaczom,tyranomilichwiarzom;dowodzili,żespołeczeństwozbudowanewedługzasadchrze-
ścijańskichzakładarównośćjakohasłogłówne,żejestobowiązkiemchrześcijaninajakotakiego
walczyćczynnieprzeciwkoniesprawiedliwościspołecznej,żeJezusbyłprorokiemrewolucyjnego
komunizmu.Zdrugiejstronykatolickahierarchiaprzezstulecia,ażdokońcaXIXwiekupowtarza,
żebuntjestprzeciwnyprawuboskiemu,anierównościspołeczneustanowionezostałyprzezBoga.[...]
Samopojęcie»moralniezłego«albo»moralniedobrego«ustrojuspołecznegoniemasensuwświecie
wiarychrześcijańskiej.[...]Jezuspiętnowałchciwcówioprawcówniedlatego,bygłosiłlepszyustrój
społeczny,aledlatego,żejestmoralnieźlebyćoprawcąichciwcem.Sprawąchrześcijaństwajestzło
moralne,malumculpae,azłomoralnetkwitylkowjednostkach,botylkojednostkajestodpowie-
dzialna”(Kołakowski,1984II,s.163).
13„WluterańskiejteoriiKościoła-społeczeństwatkwiłydalekosiężneimplikacje.Luterwysunął
radykalnątezę,iżspołeczeństwomożezachowaćswątożsamośćbezpodleganiawładzyjakiejkolwiek
widomej»głowy«nimkierującej,anawetmusitakiej»głowy«niemieć,abymóczachowaćdosko-
nałość.Twierdzenie,żespołeczeństwomożebyćściślezespoloneizwarte,jeślibędziepozbawione
»głowy«zwracałosięprzeciwkojednemuznajbardziejrozpowszechnionychprzekonańmyślistaro-
żytnejiśredniowiecznej,amianowicieprzeciwkoprzekonaniu,żewszelkiespołeczeństwoiwszelki
porządekwymagająjakiegośkierownictwa,jakiegośośrodkabędącegoźródłemruchu.Równienie-
pokojącebyłouroszczenieLutra,jakobyspołeczeństwomogłorozkwitaćiwyrażaćswojątożsamość,
nieopierającsięnazasadachhierarchii.OdczasówPlatonaiArystotelesamyślicieleutrzymywali,
żeniemożebyćsprawiedliwegoładutakdługo,jakdługo»częściniższe«niesąpodporządkowane
»wyższym«.Przeciwstawiającsiętemudługotrwałemuwierzeniu,Luterprzywołałnapowrótdożycia
30
