Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Konfrontacjaziemiańsko-inteligenckaprzełomuXIXiXXwieku
Konfrontacjaziemiańsko-inteligenckaprzełomuXIXiXXwieku
23
Coważniejsze,jakjużwspomnieliśmy,XIXwiekbyłświadkiemnarastającego
konfliktuwewnątrzelit:doroliprzywódczejstopniowo,alenieuchronniezaczęli
pretendowaćinteligenci.Tanowawarstwawistotnymstopniubyłazasilanaprzez
przedstawicielipauperyzującejsięszlachty,choćinteligentamistawalisiętakżere-
prezentanciinnychklasspołecznychimniejszościetnicznych.Inteligencjazaczęła
definiowaćhoryzontproblemównarodowych,któryjużodkońcaXIXw.zawładnie
wyobraźniąPolaków(Micińska2008).Urzędnicy,adwokaci,nauczyciele,lekarze,
literaci,rzemieślnicy,pracownicykoleiipoczty,obokuboższejszlachtyfolwarcz-
nej,zagonowejiczynszowejbraliudziałwewszystkichryzykownychdziałaniach
antyzaborczychispiskach.Wobecbiernościzamożnejszlachtypostmagnackiej,za-
grożonejkonfiskatamimajątkówistraumatyzowanejrepresjamipolistopadowymi,
czyniłotozinteligentówcorazważniejszegograczawwalceniepodległościowej,ale
takżeobsadziłoichwrolizbiorowegoaktora,wytyczającegokierunkipracnarodo-
wych(Jedlicki2008a).TakjaknapoczątkuXIXw.raczkującawarstwainteligencka
pozostawaławsymbiotycznymzwiązkuześrodowiskiemziemiańskim,zwłaszcza
oświeconąarystokracją,topoczynającodlattrzydziestychinteligencjacorazwy-
raźniejzaczęłanabywaćodrębnychcechśrodowiskowych,przyjmowaćinnestyle
życia,wzorcekarierizałożeńświatopoglądowych(Janowski2008,s.194-195).
Początkowo,nacozwracauwagęMaciejJanowski(2008),ideologiawarstwwy-
kształconychniebyłazorientowanakrytyczniewobecziemiaństwainiekwestio-
nowałaszlacheckiegomituprzypisującegotejwarstwieprzywódcząmisję.Byłoto
zrozumiałe,bowiemdopewnegostopniaroleszlacheckieiinteligenckiebyłyze
sobązwiązane:inteligentprzenoszącsiędomiastaniezrywałzziemiańskimstylem
życia,adwórprzezdługiczaspozostawałmiejscempracydlaniejednegozna-
uczycieli,lekarzy,ekonomistów,pisarzy(Janowski2008,s.63).Poczynającjednak
odkońcalattrzydziestychXIXw.środowiskointeligenckiezaczęłowytwarzaćod-
mienneschematyinterpretacyjnerzeczywistościspołecznej.Zgodnieztymische-
matamipochodzeniestanowezaczęłotracićznaczenie,awśródinteligentówdoszły
dogłosuideałydemokratyczne,podkreślanoteżznaczeniewartościnabytych(wy-
kształcenia,zasługwłasnych),aniedobregourodzeniaidziedziczonychgodności.
Wreszcieinteligencizaczęlistawaćsięrzecznikaminowoczesnychideologiima-
sowych(Jedlicki2008a,s.163;Micińska2008,s.118-121).Jużw1862r.Ludwik
Gumplowiczwproststwierdził,żenrolaszlachtyjakotakiejjestskończona;dziś
nieszlachtajakotakapodtrzymujeżycienarodowe,aleinteligencja”(Gumplowicz
1862,s.218,cyt.zaJedlicki2008b,s.229).Wśrodowiskuinteligenckimwmiarę
sukcesjipokoleńzacierałasiępamięćorodowodzieszlacheckim,zaśwzmacniała
tożsamośćzawodowa.Ponieważwięźtowarzyskazdworemsłabła,jakzauważaRy-
szardaCzepulis-Rastenis(1985),inteligencjazaczęłareprodukowaćsięwobrębie
swejwarstwyspołecznej.PodkoniecXIXw.rozpadłasięhegemoniansąsiedztwa
szlacheckiego”jakozasadyorganizującejżycieelitspołecznych,natomiastwzra-
stałowsiłęninteligenckietowarzystwo”
.OddrugiejpołowyXIXw.salonmiejski
