Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
Rozdział1.HistorycznaspuściznaszlachtywPolsce
ikawiarniazaczęływypieraćdwórzpozycjiośrodkadefiniującegożywotnewzory
ideologiczne,któreorganizowałyporządeksymbolicznyPolaków.Znaczącycios
dlastanuszlacheckiegojakoszerokiejwarstwyspołecznejprzyszedłwrazzpowsta-
niemstyczniowymiuwłaszczeniemchłopów.Będzietorównieżokresnaznaczony
gwałtownympęknięciempomiędzyszlachtądrobnąiprzedstawicielamiwielkich
majątkówziemskich.Cipierwsi,zrujnowaniekonomicznie,dotknięcirepresjami
zaborców,jaktwierdziJedlicki(2008b,s.289),przenieślisiędomiast,nwsiąkając
wdrobnomieszczaństwo,inteligencjęlubklasęrobotniczą”
.Natomiastzamożna
szlachtanzachowaswojąkulturęobyczajową”inwyróżnionemiejscewspołeczeń-
stwie”jeszczeprzez50lat,ażdoreformyrolnejz1945r.(Jedlicki2008b,s.289-
290).Odtegomomentuziemiaństwonieodzyskajużnigdynprzewodniejpozycji
społecznej,utraconegoautorytetu,jakidoczasuzawdzięczałoswejrodowitości,
posiadaniuiłatwiejszemuodinnychklasdostępowidoszkółigodności”(Jedlicki
2008b,s.290).
Wartowtymkontekściezauważyć,żepowolisłabnąceziemiaństwoirosnącą
wsiłęinteligencjęróżniłyzarównoorientacjepolitycznewstosunkudowładzza-
borczych,jakiidącyztymwparzestosunekdozrywówpowstańczych.Bogatsze
ziemiaństwoprzejawiałowwiększościpostawylojalistyczne,nierzadkokosmopo-
lityczneimniejlubbardziejantypowstańcze.Drobnaszlachtazorientowanabyła
zwyklerebelianckowobeczaborcy,alewdalszymciąguniebyławstanieprzezwy-
ciężyćwyższościowejpostawywobecchłopstwa,któregoprzedstawicieliwalczą-
cychwpowstaniachtraktowałazwyklejakosłużących.
Wpowstaniustyczniowympodziałtenprzełożyłsięnaznanykonfliktpoli-
tycznynbiałych”znczerwonymi”(Jedlicki2008a).Tychdrugichokreślićmożna
jakoradykałówprzeciwnychwszelkimkompromisomzcaratem.MargrabiaWie-
lopolskijawiłsięimjakozdrajcagroźniejszyodRosjan.Tooniwłaśnieprzejęli
kierownictwopowstaniainadawalimuton,frakcjęnbiałych”zmuszającdoudziału
wzrywienaskutekstosowaniaswoistegonpatriotycznegoszantażu”
,byposłużyćsię
określeniemLechaMażewskiego(2004).Wszeregachnczerwonych”dominowała
klasycznainteligencja:urzędnicy,aplikanci,rachmistrze,prawnicyinauczyciele,
wtymwieleosóbnakilkuposadachnaraz,awięcmożnapowiedziećndorabiający”
,
podobniejakiwspółcześniinteligenci.
nBiali”to,jakwspomniano,przedewszystkimziemianie,elitamieszczańska
oraznrozważny”odłamliberalnejinteligencji.Dośrodowiskanbiałych”należało
m.in.kierownictwoTowarzystwaRolniczegoorazówcześniwielcykapitaliści,jak
EdwardJürgensczyLeopoldKronenberg.Szereginbiałych”zasilałteżdowybuchu
powstaniasamAleksanderWielopolski.Apelowałon,bywramachpróbyosiągnię-
ciapewnegopragmatycznegokompromisuzRosjąniewłączaćwsferępolskich
planówpolitycznychLitwyiRusi,innymisłowy,byzrzecsiępretensjipolitycz-
nychdotychwłaśnieziem.Wtensposóbchciałonuzyskaćprzychylnośćwładz
rosyjskich,takżepoto,abyuzyskaćwięcejdobrzepłatnychetatówdlaPolaków
wadministracjicarskiej.Koncesjewsferzesymboliczno-politycznejpróbowałwięc
przekładaćnakapitałekonomiczny,zarównowpostacipaństwowychpensjidla
