Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Piechnik,Wizerunekkobietyimężczyznywjęzykowymobrazieświataludnościwiejskiej(naprzykładziegminyZakliczyn
nadDunajcem,Kraków2009ISBN978-83-233-2733-2,e-ISBN978-83-233-8539-4©A.Piechnik&WUJ
11
Wobliczupostępującegozanikaniagwarbadaniezachowanegonawsisłownictwa
stanowiniewątpliwąkonieczność.Niniejszapracarejestrujeleksykępolszczyznymó-
wionejmieszkańcówgminyZakliczynnadDunajcem–regionusłaboznanegojęzyko-
znawstwu3.Słownikopisującyzgromadzonąleksykęmógłbywięcstanowićdrobny
przyczynekdotopografiilingwistycznej.
Materiałjęzykowyzostałzebranywlatach2004–2007podczasnieoficjalnychroz-
mówznajstarszymiśrednimpokoleniemmieszkańcówwszystkichmiejscowościna-
leżącychdogminyZakliczynnadDunajcem(bądźuczestnictwaautorkiwrozmowach
wcharakterzeświadka).Najwnikliwiejprzebadanazostałapołudniowaczęśćgminy.
Niektórerozmowybyłyrejestrowanenataśmachmagnetofonowych(nagrania„zukry-
cia”).Ponieważekspresywizmygwarowesąwprzeważającejwiększościnośnikiem
negatywnychemocji,doichpojawieniasięnierzadkokoniecznabyłaspecjalnasytu-
acjakomunikacyjna(sprzeczka,kłótnia,zdenerwowanieitd.).Trudnoozaistnienie
takiejpodczaswywiadu,którypostrzeganyjestprzezbadanychjakosytuacjanienatu-
ralna,oficjalna.Modyfikacjęleksykipowodujebowiemkontekst4.Wzwiązkuztym
miejscamicennymidlazdobywaniamateriałuokazałysięprzystankiautobusowe,au-
tobusykursoweibusy,atakżesklepyitd.Zbieraniemateriałuznacznieułatwiłfakt,że
piszącatesłowajestmieszkankągminyZakliczynnadDunajcemiczynnąużytkow-
niczkąjejgwary,toteżczęśćbadanychrozpoznajejąjakoautochtonkę5.
Oumieszczeniuapelatywuwsłownikustanowiącymbazęmateriałowąanalizyde-
cydowałozaistnieniedanegoekspresywizmuwwypowiedziprzedstawicielaśredniego
lubnajstarszegopokoleniamieszkańców(odokoło40.rokużycia).Jeżeliwięcwjęzy-
kumłodszegopokoleniadałosięodnotowaćleksemnieopisanywśródsłownictwa
używanegoprzezstarszychmieszkańców,respondentomzadawanebyłowprostpyta-
niesprawdzającerozumieniesłowa(np.Ktotojestbela?).Wykorzystanietegorodzaju
pytańzaowocowałoilustracjamistanowiącymieksplikacjenazw(np.belatokavåW
baby).Wrozmowachzmieszkańcamiwykorzystanotakżepytaniazawartewankiecie
wzorowanejnakwestionariuszuArturaCzesaka[zob.Aneks.Kwestionariusz;por.
Czesak2004].Wniewielkimzakresiekwestionariuszebyłytakżerozdawanemiesz-
kańcom(44ankiety).
Zebranymateriałjęzykowyniezostałograniczonydosłownictwadyferencyjnego.
Zawieraonrównieżwyrazyogólnogwarowe,atakżeekspresywizmywspólneróżnym
odmianompolszczyzny6.Włączenietegorodzajusłownictwabyłoświadomąiprzemy-
3Por.rozdz.Charakterystykapłaszczyznyjęzykowej...,podrozdział:Językikulturamieszkańcówokolic
ZakliczynanadDunajcemwbadaniachetnograficznychijęzykoznawczych.
4JaksłuszniezauważaR.Kucharzyk,„...użycieleksemumacharakterjednostkowy,częstowymagaza-
istnieniaokreślonejsytuacji,wytworzeniasiękontekstupozajęzykowego,którywpłynienapojawieniesię
wmowieużytkownikajęzykajakiegośleksemu,np.(...)więcejekspresywnychokreśleńczłowiekausły-
szećmożnapodczaskłótniniżwzwykłejrozmowieitp.”[Kucharzyk2003,120].
5Trudności,jakiepodczaszbieraniamateriałunapotykaalochton,trafnieopisałJ.Kąśwżartobliwym
tekściedotyczącymstosowanychwPiekielnikuekspresywizmówosobowych:„...piekielnicanienieode-
wrzogymby,kieikpiykniespytocie:»Jakpowiecienaczłowieka,którypleciegłupstwa?«Alejaknieza-
cniecieśnimigodaćinacy,tojedyndodrugiegopowiy:»Chybojmystela,stakiymbejdokiymtonimacó
godać«”[Kąś1994b,177].
6A.Markowskizwracałuwagęnafaktlekceważeniaprzezwiększośćsłownikówgwarowychsłownic-
twainnegoniżdyferencyjneiwskazywałnakoniecznośćcałościowegoopisuodmianyleksykalnej(którą
rozumiejako:„...zbiór(...)wszystkichjednostekleksykalnychużywanychwprocesachkomunikatywnych
