Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A.Piechnik,Wizerunekkobietyimężczyznywjęzykowymobrazieświataludnościwiejskiej(naprzykładziegminyZakliczyn
nadDunajcem,Kraków2009ISBN978-83-233-2733-2,e-ISBN978-83-233-8539-4©A.Piechnik&WUJ
23
Niektórewyrazygwarowestanowiąstałeelementyleksykiludowej.Ichtrwałość
wiążesięnietylkozfaktempowszechnościodpowiadającychimdesygnatów,lecz
także
...maścisłyzwiązekzespecyfikąinterpretacjirzeczywistościprzezludnośćwiejską.Żywotność
tychwyrazówpozostajezatemwzwiązkunietylezpowszechnościąnazywanychprzezniedesy-
gnatów,ilezkoniecznościąichnazwaniawogóle.Ponadtozmianazakresufunkcjonowaniawy-
razówiichpowolneprzechodzeniedobiernegozasobuleksykalnegodoprowadziłodoznacznego
ograniczeniazasięgugeograficznegoniektórychznich[Pelcowa2001d,171].
Leksykagwarowa,podobniejaksłownictwojęzykaogólnego,ulegaciągłym,nie-
uchronnymprzemianom,powodowanymprzezzmianywsposobiepostrzegania
iwartościowaniarzeczywistości21.Wprzeszłośćodchodzijęzykowyświat,obejmujący
tradycyjnąpracęnaroli,dawnenarzędziaizawody.Zmieniasięsytuacjabytowa,za-
wodowaipoziomwykształcenialudności,stopniowymprzemianomulegakultura
zachowaniakobietimężczyzn.Wszystkieteczynnikimodyfikujągwarowesłownic-
two.Stosunkowotrwałesąwleksyceludowejwyrazyopisującerzeczywistość,która
niepodlegaprzedawnieniu,awwypadkunazwańludzi–postawy,którychocenanie
ulegazmianie.Ztegowzględunacechowaneemocjonalnieapelatywyosobowełączą
przeszłośćzteraźniejszością.Ekspresywnesłownictwonierzadkobowiemprzechowu-
jeelementydyferencyjneichociażczęstonazywazachowaniaorazpostawynieznane
przeszłości,stanowiświadectwotradycyjnegosposobuwartościowaniaświata.
2.CechyfonetyczneifleksyjnegwaryokolicZakliczynanadDunajcem
GminaZakliczynnadDunajcemznajdujesięwmałopolskimobszarzedialektalnym
ijejgwaranależydogwarokolicPogórza[Dubisz,Karaś,Kolis1995,79],zwanych
takżegwaramipasapodgórskiego[Urbańczyk1984,86].Terentenposiadazarówno
cechytypowedlacałejMałopolski,jakispecyficznewłaściwościlokalne.Szczególnie
wyraźnieodmiennośćgwaryodjęzykaliterackiego(orazodinnychgwar)uzewnętrz-
niasięnapłaszczyźniefonetykiifonologii[Reichan1998,264].
WsystemiewokalicznymgminyZakliczynnadDunajcemwystępujeosiemfone-
mówustnych:/i/,/y/,/e/,/a/,/å/,/o/,/ů/,/u/.Tworząoneopozycyjnepary.
1)opozycjalokalizacjiprzednia–tylna:
/i/:/u/–/ćip/(‘zawołanienakury’):/ćup/(2.os.lp.tryburozkazującegood:ćupać
‘ciąć,przecinać’)
/y/:/ů/–/mynka/:/můnka/
21Ogruntownychzmianachzachodzącychwświadomościmieszkańcówwsiwpesymistycznymtonie
piszeJ.Styk:„...zanikaspecyficzniewiejskietosistylchłopski.Zawartościoweuznajesięto,comiejskie
zarównowsferzeobyczaju,jakirozrywkiitp.Tradycjaniestanowijużanispoiwaspołecznego,anidykta-
tuwsferzezachowańludzkich(...)Systemspołecznościlokalnejzacząłulegaćdezorganizacjiidezintegra-
cjipodwpływemdehermetyzacji,któraprowadziładopowstanianowychpotrzeb,możliwychdozaspoko-
jeniajedyniepoprzezkontaktyponadlokalne.Zaczynasiędostrzegaćwartościkonsumpcyjnewykraczające
pozazaspokojeniegłoduiregeneracjęsiłfizycznych”[Styk1992,12].
