Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Postawabohaterajestwięcrozpiętamiędzysceptycyzmem
aniemożnościączynu,międzyzwątpieniemakrytycyzmem.Wjego
refleksjachpojawiasięzarównoobsesjaśmierci,stanynirwaniczne
imistyczne,jakinaturalistycznerozważaniaotrwałościgatunku.
OworozdarciemiędzyDarwinem,RenanemaSchopenhaueremjest
oznaką„chorejduszy”w„chorymwieku”.Stądpozytywistyczny
słownikpojęciowyPłoszowskiegodopełniająokreśleniabliskie
nowymtendencjom(filister,nirwana;odwołaniadoSchopenhauera
iHartmanna),chociażpisarzposługiwałsięnimiznaczniewcześniej
(np.wprywatnejkorespondencjizJulianemHorainem;ostanach
nirwanicznychSkawińskiegopisałwLatarniku).Natomiast
odpowiedzialnościązatakistanwłasnejpsychikiobarcza
Płoszowskiprzedewszystkim„metodępozytywną”:
Tęswojąnaukowąmetodę,tensceptycyzm,tękrytykętakwszczepiłaś
wmojąduszę,żestałasięonamojąnaturą.Wypaliłaśjakkamieniem
piekielnymwemniewszystkietenerwyducha,którymisięwierzy
bezkrytycznieipoprostu,takżedziś,gdybymchciałwierzyć,toniemam
czym.Pozwalaszmichodzićnamszę,jeślimamochotę,leczzatrułaśmnie
sceptycyzmemdotegostopnia,żedziśjestemsceptykiemnawetwzględem
ciebie,nawetwzględemwłasnegosceptycyzmu,iniewiem,niewiem,nie
wiem!imęczęsię,iszalejęwtejciemności!...[Rzym,1stycznia[1883]]
Kreującswegobohatera,wyposażyłgoSienkiewiczwimperatyw
nietylkowątpienia,leczrównieżwimperatywszukania.Jest
tojednakimperatywregresywny,zwróconywsteczkuutrwalonym
jużzasadomobyczajuspołecznego.Zachowywane„przepisy
religijne”,zjednejstrony,sądlańotwarciemna„łaskę”(„Czekam,
żebymizesłanotakistanduszy,wktórymmógłbymuwierzyćtak
głębokoibezcieniawątpliwości,jakwierzyłembędącdzieckiem”–
Rzym,12stycznia[1883]),zdrugiej–przyzwyczajenieispokój
bliskich„wartjestmszy”.Płoszowskinawetswojepraktykireligijne
uzasadniatym,żejest„sceptykiemdokwadratu”:
Nieidziezatym,bymbyłateistą.[...]Tobyłodobredawniej,zaowych
czasów,gdyjeśliktośnieuznawałducha,mówiłsobie:materia–izaspokajał
siętymsłowem.[...]Dziśfilozofiatakichrzeczynieprzesądza,dziś
odpowiadanapodobnepytanie:„Niewiem”[...]Dziśpsychologiazajmujesię
analiząbardzościsłąwszelkiegorodzajuobjawówpsychicznych,leczzapytana
