Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Poprzednicymarksizmu
19
takijakopierwszydobitniesformułowałKarlPopper3,któryPlatonauznawałwprost
zaprotoplastętotalitaryzmu,rozumianegojakosystempodporządkowującyjednost-
kolektywowi.
Wybitnyangielskimyślicielhumanistaipolityk,TomaszMoreMorus(1478–
1535)opublikowałwroku1516książkę,wktórejzawarłzarównokrytykęówcze-
snegoustrojuspołeczno-politycznego,znajdującegosięnagranicymiędzyfeudali-
zmemarodzącymsiękapitalizmem,jakiprzedstawiłwizjęnowego,doskonałego
ustrojuispołeczeństwa.ÓwideałmiałznajdowaćsięnawyspieUtopii,nieznanej
Europejczykom,októrejMore7owiopowiadałjegoprzyjacielżeglarz,odkrywcatej
wyspy.KrytykaMore7adotyczącaustrojuwspółczesnejmuAngliijestdlanasważna
ztegowzględu,żebazujenapotępieniuwłasnościprywatnejjakoźródławszelkiego
zła.Moruswyartykułowałjasnopogląd,żepowszechnasprawiedliwośćjestmożli-
watylkopocałkowitymzniesieniuwłasnościprywatnej.Byłwtymzakresiepionie-
remodtąddoszukiwaniesięprzyczynniesprawiedliwościinierównościspołecznej
wkwestiachwłasnościowychstałosiężelaznązasadąmyśleniautopijnego,apotem
socjalistycznego.
WswojejkoncepcjiustrojuidealnegoMoreczynipewnezałożeniaocharakterze
zarównoantropologicznym,jakispołeczno-ekonomicznym,którezregułybędąsię
powtarzaćwkolejnychutopijnychkoncepcjach,takżewmarksistowsko-leninowskim
socjalizmie.Przyjmuje,żepotrzebyludzkiezgruntuskromneiracjonalne,aułom-
nościomnaturyludzkiejmożnaprzeciwdziałaćpoprzezodpowiedniewychowanie
ioddziaływaniesystemuinstytucjipaństwowych.Utopianiewsposóbostentacyjny
wykazująawersjędozłotaisrebra,chętnienatomiastdoskonaląsferęduchowążycia.
Wszelkieusługipubliczne(wtymochronazdrowia)organizowaneprzezpaństwo.
Morewyrażaprzekonanie,żekolektywnadziałalnośćgospodarczaprzyodpowied-
niejorganizacjipracy(którązapewnimądryrząd)jestwydajniejszaisprawniejszaniż
gospodarkaprywatna.Wtakiejsytuacjijegozdaniemdlapowszechnegodobroby-
tuwystarczy,abykażdyobywatelpracowałjedyniesześćgodzindziennie.
ŻycienawyspieUtopiaopisywaneprzezMore7azawierałowieleelementów,które
potemznalazłysięwpodstawowymzestawiezasadgospodarkisocjalistycznejiktóre
próbowałzrealizowaćbezpowodzeniajakpokażęwrozdziale2Leninwpierw-
szychlatachistnieniapaństwasocjalistycznego.Pracabyłaobowiązkowadlakażdego
mieszkańcaUtopii,aleniebyłatraktowanajakozłokonieczne.Utopianiesamiwy-
bieralisobiekonkretnyrodzajzajęcia,opróczpracynaroli,którąsukcesywniemu-
siałpodejmowaćkażdymieszkaniecwyspy.Morusporazpierwszyzawarłwswoich
wizjachelementynierynkowejregulacjisystemugospodarczego.Nietylkopracana
wyspieUtopiabyłazorganizowanakolektywnie,aleidobrakonsumpcyjnebędące
wynikiemtejpracypodlegałycentralnemurozdzielnictwu.Wszelkieproduktypra-
cymiałytrafiaćdopaństwowychmagazynów,zktórychwszyscymieszkańcyUtopii
otrzymywalijebezpłatnie(iwilościachniezbędnychdożycia).Pieniądznieistniał
3K.Popper,Społeczeństwootwarteijegowrogowie,t.1,UrokPlatona,WNPWN,Warszawa
2006.