Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.5.Pozostałeodniesieniadogospodarkisocjalistycznej
45
[...]stosunekmiędzyilościamipracy,jakiesąpotrzebnedotego,abyzdobyćróżne
przedmioty,jestjedyną,jaksięzdajepodstawą,któramożestanowićnormędlaich
wzajemnejwymiany”60.Smithniebyłwstanieprzełamaćzasadniczychproblemów
metodologicznych,jakiepojawiałysięprzypróbieuniwersalizacjitejteorii.Chodziło
m.in.otzw.paradokswodyidiamentu–łatwozauważyć,atrudnouzasadnićnagrun-
cieteoriiwartościopartejnapracy,żewartośćwymiennaiwartośćużytkowaobu
tychdóbrnijaksięmadoHilościpracy”wnichucieleśnionejczyniezbędnejdoich
pozyskania.TeorięwartościopartejnapracyszerokorozwinąłiupowszechniłDavid
RicardowswoimwielkimdzieleZasadyekonomii.
KarolMarks,znającyświetniedorobekRicarda,nadałteoriiwartościopartejna
pracygłównemiejscewswoimsystemieekonomicznym.Uczyniłteżzniejważnena-
rzędziewalkiideologicznej61.Alenajpierw,trzebatowyraźniepodkreślić,udałomu
sięztejteorii–przynajmniejnapoziomieabstrakcyjnegowywodu–usunąćpewne
nieporadności,zktóryminiemoglidaćsobieradyaniSmith,aniRicardo.Marks
wprowadziłpojęcienakładówpracyHspołecznieniezbędnych”dowytworzeniada-
negoproduktu.Taniewątpliwiemetafizycznakategoriaumożliwiłajednakformalne
przezwyciężeniesłabościteoriiwcześniejszych–wktórychwystępowałasprzeczność
pomiędzypracąucieleśnionąwtowarach(odstronypodaży)apracąrozporządzaną
przeztowary(odstronypopytu).Przytymnależypamiętać,żeujęciaczasupracyspo-
łecznieniezbędnegozaprezentowanew1orazw3tomieKapitałuwykazująpewną
odmienność.Wtomie3Marksodchodzi,jaksięwydaje,odczystoHnakładowego”
pojęciaczasupracyspołecznieniezbędnegowkierunkuuwzględnieniarolipopytu
ipotrzebspołecznychwkształtowaniuwartościproduktu.
JakkolwiekteoriawartościbyłapomyślanaprzezMarksajakoteoriawyjaśniająca
iopisującasystemgospodarkikapitalistycznej,to–takjakwieleinnychjegokonstruk-
tówmyślowych–zostaławnaturalnysposóbprzeniesionadoanalizgospodarkisocjali-
stycznej,ajejgeneralneprzesłanie,iżjedyniepracajestczynnikiemwartościotwórczym,
mocnozakorzeniłosięwświadomościwszelkiejmaścisocjalistów,nietylkomarksistów.
Teoriawartościopartejnapracyupowszechniłasięioddziaływałanarzeczywistość
gospodareksocjalistycznychwwersjidośćuproszczonej(zawartejw1tomieKapitału),
zgodniezktórąHprawdziwa”wartośćkażdegoproduktuwynikaznakładówpracynie-
zbędnejdojegowytworzenia.Innymisłowy–pracaitylkopracajestczynnikiemwar-
tościotwórczym,choćoczywiścietoprzenoszeniesię(czywnikanie)pracywwartość
produktumożeodbywaćsiębezpośrednio(Hpracażywa”–oddawanaproduktowiprzez
robotnikawtrakcieprocesuwytwórczego)lubpośrednio(Hpracauprzedmiotowiona”
–oddawanaproduktowiprzezśrodkiprodukcjiwykorzystywanewprocesiewytwór-
czym).Wielesłabościgospodarkisocjalistycznej,jejnierozwiązywalnychsprzeczności,
60A.Smith,Badanianadnaturąiprzyczynamibogactwanarodów,PWN,Warszawa1954,t.1,
s.61.
61Trzebateżzauważyć,żejużzasadniczeisłynnestwierdzenieSmitha,iżHpracajestpodstawą
iistotąbogactwa”,możebyćodczytywane–wbrewintencjomSmitha–jakopoglądgloryfikujący
wysiłekrobotniczy,awięcmającyznaczenieideologiczne,anieekonomiczne.