Gospodarka socjalistyczna w Polsce

Maciej Bałtowski

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-01-16044-9

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2009

Liczba stron:

466

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Bałtowski, Maciej. Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Red. . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 466 s. ISBN 978-83-01-16044-9

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Bałtowski, M.

T1 Gospodarka socjalistyczna w Polsce

PB Wydawnictwo Naukowe PWN

PP Warszawa

YR 2009

SN 978-83-01-16044-9

Bibliografia BibTex:

@Book{ 1760, author = "Bałtowski, Maciej", editor = "", title = "Gospodarka socjalistyczna w Polsce", publisher = "Wydawnictwo Naukowe PWN", year = "2009", address = "Warszawa", isbn = "978-83-01-16044-9" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Bałtowski, Maciej

ED -

TI - Gospodarka socjalistyczna w Polsce

PB - Wydawnictwo Naukowe PWN

CY - Warszawa

PY - 2009

SN - 978-83-01-16044-9

ER -

Netografia (standard APA):

Bałtowski, Maciej. Gospodarka socjalistyczna w Polsce [baza danych online] Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009 [dostęp: 30 07 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/gospodarka-socjalistyczna-w-polsce-maciej-baltowski-1760.

ekonomia, gospodarka

Pierwsze w Polsce kompleksowe, obiektywne, naukowe i wolne od ograniczeń ideologicznych opracowanie ukazujące istotę fenomenu, jakim był system gospodarki socjalistycznej w ogóle, a w Polsce w szczególności. Obserwowany obecnie powrót zainteresowa...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-01-16044-9

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania:

2009

Liczba stron:

466

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Przedmowa14
ROZDZIAŁ 1. Inspiracje ideologiczne - utopie i marksizm18
1.1. Poprzednicy marksizmu18
1.1.1. Wczesne utopie - Platon, Morus i inni18
1.1.2. Spuścizna rewolucji francuskiej22
1.1.3. Między utopią a socjalizmem24
1.1.3.1. Claude Saint-Simon24
1.1.3.2. Karol Fourier25
1.1.3.3. Robert Owen27
1.2. Marksizm o gospodarce socjalistycznej29
1.2.1. Wprowadzenie29
1.2.2. Fryderyka Engelsa Zasady komunizmu32
1.3. Sfera własności - gospodarka bez prywatnych właścicieli34
1.3.1. Imperatyw likwidacji własności prywatnej34
1.3.2. Kształt i skutki przyszłych stosunków własnościowych38
1.4. Sfera regulacji - gospodarka jako jedna wielka fabryka39
1.4.1. Dlaczego system scentralizowany?39
1.4.2. Mechanizm regulacyjny systemu scentralizowanego42
1.5. Pozostałe odniesienia do gospodarki socjalistycznej45
1.5.1. Teoria wartości opartej na pracy i koncepcja pracy bezpośrednio społecznej45
1.5.2. Prymat produkcji nad konsumpcją47
1.5.3. Praca produkcyjna i nieprodukcyjna oraz przodująca rola klasy robotniczej48
1.5.4. Zbędność normalnego pieniądza i idea pieniądza pracy50
1.6. Pomarksowskie wyobrażenia gospodarki socjalistycznej52
1.7. Rekapitulacja i wnioski54
ROZDZIAŁ 2. Inspiracje praktyczne - gospodarka radziecka58
2.1. Rosja przedrewolucyjna59
2.1.1. Dlaczego w Rosji?59
2.1.2. Idee społeczne i myśl marksistowska61
2.1.3. Lenin i leninizm64
2.2. Kapitalizm państwowy68
2.2.1. Geneza i istota68
2.2.2. Sfera własności71
2.2.3. Sfera regulacji73
2.3. Komunizm wojenny74
2.3.1. Wprowadzenie74
2.3.2. Sfera własności76
2.3.3. Sfera regulacji77
2.3.4. System finansowy i elementy gospodarki bezpieniężnej79
2.3.5. Podsumowanie81
2.4. Nowa Polityka Ekonomiczna82
2.4.1. Przyczyny i uzasadnienie82
2.4.2. Sfera własności83
2.4.3. Sfera regulacji86
2.4.4. Pieniądz i system finansowy88
2.4.5. Wyjście z NEP-u89
2.4.6. Podsumowanie91
2.5. Stalinizm gospodarczy92
2.5.1. Wprowadzenie92
2.5.2. Sfera własności93
2.5.3. Sfera regulacji - centralne planowanie96
2.5.3.1. Instytucjonalne i teoretyczne podstawy centralnego planowania96
2.5.3.2. Początki praktyki centralnego planowania98
2.5.4. Szczególne instytucje sfery regulacji99
2.5.5. Przyspieszona industrializacja, jej zasady i skutki102
2.5.6. Dojrzały stalinizm104
2.6. Ekonomia w okresie budownictwa socjalizmu w Rosji107
2.6.1. Problem okresu przejściowego107
2.6.2. Dyskusje teoretyczne okresu NEP-u109
2.6.3. Zasady planowania centralnego i koniec niezależnej myśli ekonomicznej111
2.6.4. Józefa Stalina Ekonomiczne problemy112
2.6.5. Uniwersalne implikacje114
2.8. Rekapitulacja i wnioski117
ROZDZIAŁ 3. Instalowanie gospodarki socjalistycznej w Polsce (1944-1948)122
3.1. Dziedzictwo II Rzeczpospolitej i okresu okupacji122
3.1.1. Sytuacja przedwojenna122
3.1.2. Gospodarka na ziemiach polskich w okresie wojny i okupacji124
3.1.3. Deklaracje programowe ważniejszych sił politycznych125
3.1.3.1. Deklaracja PPR126
3.1.3.2. Deklaracja Rady Jedności Narodowej126
3.1.3.3. Manifest PKWN128
3.2. Wyłanianie się nowego systemu gospodarczego (1944-1946)129
3.2.1. Rozwój sytuacji politycznej i gospodarczej - demokracja ludowa129
3.2.2. Koncepcje ekonomiczne partii politycznych131
3.3. Koniec złudzeń - w kierunku modelu radzieckiego (1947-1948)134
3.3.1. Sytuacja polityczno-gospodarcza i jej zewnętrzne determinanty134
3.3.2. Spory teoretyczno-ideologiczne137
3.3.3. Dyskusja CUP-owska138
3.4. Zmiany systemu gospodarczego - sfera własności142
3.4.1. Nacjonalizacja przemysłu142
3.4.1.1. Okres przed ustawą nacjonalizacyjną142
3.4.1.2. Ustawa nacjonalizacyjna i jej skutki144
3.4.2. Upaństwowienie sektora bankowego146
3.4.3. Reforma rolna148
3.4.4. Tworzenie nowych przedsiębiorstw państwowych150
3.4.5. "Bitwa o handel" i przejęcie własności drobnokapitalistycznej152
3.5. Zmiany systemu gospodarczego - sfera regulacji155
3.5.1. Planowanie ogólnogospodarcze155
3.5.2. Problem stanowienia cen157
3.5.3. Zarządzanie gospodarką narodową159
3.5.4. Partycypacja załóg pracowniczych w zarządzaniu przedsiębiorstwami162
3.5.5. Inne regulacje antyrynkowe163
3.5.5.1. Regulowanie wynagrodzeń163
3.5.5.2. Regulacje siłowe165
3.6. Rekapitulacja i wnioski166
ROZDZIAŁ 4. Stalinizm i odwilż (1949-1958)169
4.1. Gospodarka okresu stalinowskiego169
4.1.1. Koncepcja uprzemysłowienia i plan sześcioletni169
4.1.1.1. Teoretyczne przesłanki industrializacji169
4.1.1.2. Plan sześcioletni. Założenia i cele170
4.1.1.3. Przebieg realizacji planu sześcioletniego172
4.1.1.4. Efekty planu sześcioletniego174
4.1.2. Dokończenie zmian w sferze własności176
4.1.2.1. Kolejny etap nacjonalizacji176
4.1.2.2. Próba kolektywizacji wsi179
4.1.3. Likwidacja resztek rynku i nowe zasady regulowania gospodarki180
4.1.4. Kształtowanie przedsiębiorstwa socjalistycznego181
4.1.5. Polska myśl ekonomiczna w okresie stalinizmu185
4.1.6. Rekapitulacja i wnioski186
4.2. Odwilż połowy lat 50. i jej skutki189
4.2.1. Ogólna sytuacja polityczna za granicą i w kraju189
4.2.1.1. Okres przed rokiem 1956189
4.2.1.2. Przełomowy rok 1956191
4.2.2. Krytyka dotychczasowej polityki gospodarczej192
4.2.2.1. Okres do VIII plenum KC192
4.2.2.2. Wystąpienie Władysława Gomułki na VIII plenum KC194
4.2.3. Idea samorządności pracowniczej i zmiany funkcjonowania przedsiębiorstw195
4.2.3.1. Rozwój i upadek rad robotniczych195
4.2.3.2. Od modelu scentralizowanego do modelu mieszanego197
4.2.4. Pozostałe skutki październikowego przełomu200
4.2.5. Szybki koniec odwilży203
4.3. Rekapitulacja i wnioski204
ROZDZIAŁ 5. Dojrzały socjalizm (1959-1981)207
5.1. Nasza mała stabilizacja207
5.1.1. Drugi etap uprzemysłowienia i jego uwarunkowania207
5.1.2. Stagnacja na niskim poziomie209
5.1.2.1. Słabnące tempo rozwoju209
5.1.2.2. Nieśmiałe próby poprawy sytuacji210
5.1.2.3. Zastój sektora prywatnego212
5.1.2.4. Namiastki normalności213
5.1.3. Próby usprawnienia systemu funkcjonowania przedsiębiorstw państwowych215
5.1.4. Niewydolność siermiężnego socjalizmu218
5.2. Gierkowska prosperity i jej upadek220
5.2.1. Idee ekonomiczne nowej ekipy220
5.2.2. Okres wzrostu223
5.2.3. Koncepcja Wielkich Organizacji Gospodarczych (WOG-ów)227
5.2.3.1. Geneza, cele i założenia systemu WOG-ów227
5.2.3.2. Ocena systemu WOG-ów228
5.2.4. Koniec złudzeń230
5.2.4.1. Symptomy załamania systemu230
5.2.4.2. Przełomowy rok 1976232
5.2.5. Przyczyny porażki - polityka gospodarcza234
5.2.5.1. Woluntaryzm i nieodpowiedzialność w sferze inwestycji234
5.2.5.2. Nadmierne zadłużanie kraju, życie na kredyt236
5.2.5.3. Zasadnicze, motywowane ideologicznie błędy w polityce rolnej237
5.2.5.4. Nieracjonalna polityka płac, cen i zaopatrzenia rynku239
5.2.6. Przyczyny porażki - nieracjonalność systemowa gospodarki socjalistycznej240
5.3. Załamanie gospodarcze i próby wyjścia242
5.3.1. Bankructwo ideologii socjalistycznej242
5.3.2. Lata 1977-1981: sytuacja gospodarcza243
5.3.3. Pierwsze próby głębszych zmian246
5.3.3.1. Geneza i założenia reformy gospodarczej246
5.3.3.2. Program "Samorządna Rzeczpospolita"250
5.4. Rekapitulacja i wnioski252
ROZDZIAŁ 6. Upadek systemu256
6.1. Reforma gospodarcza i jej zawartość256
6.1.1. Wprowadzenie256
6.1.2. Zmiany w sferze własności - przedsiębiorstwo samorządowe257
6.1.3. Zmiany w sferze regulacji - rozluźnienie centralnego planowania260
6.1.3.1. Ustawa o planowaniu społeczno-gospodarczym i jej znaczenie260
6.1.3.2. Ustawy bankowe261
6.1.3.3. Ustawa o cenach262
6.1.4. Przebieg reformy i sytuacja gospodarcza263
6.1.5. Podsumowanie266
6.2. Szczególne cechy gospodarki polskiej lat 80268
6.2.1. Zadłużenie zagraniczne i jego konsekwencje268
6.2.2. Reglamentacja zaopatrzenia ludności269
6.2.3. Dolaryzacja gospodarki271
6.3. Regres i rozwój sektora prywatnego272
6.3.1. Uwagi wprowadzające272
6.3.2. Prywatne rodzinne gospodarstwa rolne274
6.3.3. Prywatne rzemiosło i drobna przedsiębiorczość275
6.3.4. Przedsiębiorstwa zagraniczne276
6.3.5. Spółki nomenklaturowe277
6.4. Agonia gospodarki socjalistycznej279
6.4.1. Nowe uwarunkowania zewnętrzne i pokolenie ´84279
6.4.2. Sytuacja społeczna i gospodarcza w latach 1985-1988281
6.4.2.1. Narastanie zniechęcenia społecznego i II etap reformy281
6.4.2.2. Ostatnie miesiące rządu Zbigniewa Messnera282
6.4.3. Zmiany w sektorze bankowym284
6.4.4. Stan gospodarki w drugiej połowie lat 80286
6.4.5. Rząd Mieczysława F. Rakowskiego - koniec gospodarki socjalistycznej288
6.4.5.1. Plan konsolidacji gospodarki narodowej289
6.4.5.2. Ustawa o działalności gospodarczej i inne działania rządu291
6.4.5.3. Ekonomiczne aspekty obrad "okrągłego stołu"292
6.5. Rekapitulacja i wnioski295
ROZDZIAŁ 7. Teorie gospodarki socjalistycznej299
7.1. Uwagi wprowadzające299
7.1.1. Trzy nurty teoretycznych badań nad gospodarką socjalistyczną299
7.1.2. Planowanie centralne jako podstawowy problem teorii gospodarki socjalistycznej301
7.1.3. Zakres pojęciowy gospodarki socjalistycznej304
7.1.3.1. Gospodarka socjalistyczna w sensie politologicznym i ekonomicznym304
7.1.3.2. Relacja między cechami konstytutywnymi gospodarki socjalistycznej306
7.1.4. Określenie celu gospodarki socjalistycznej307
7.2. Teorie funkcjonowania gospodarki socjalistycznej310
7.2.1. Cechy konstytutywne i modelowe systemu gospodarki socjalistycznej310
7.2.2. Model scentralizowany (nakazowo-rozdzielczy)312
7.2.2.1. Rola centrum gospodarczego i struktura modelu313
7.2.2.2. Jednostki wykonawcze314
7.2.2.3. Podsumowanie i ocena315
7.2.3. Model zdecentralizowany (socjalizm rynkowy)316
7.2.3.1. Ogólna charakterystyka317
7.2.3.2. Miejsce i rola przedsiębiorstwa318
7.2.3.3. Podsumowanie319
7.2.4. Prymaty - pseudoteoretyczne podstawy gospodarki socjalistycznej320
7.2.5. Przedsiębiorstwo socjalistyczne323
7.2.5.1. Problemy teorii przedsiębiorstwa w socjalizmie323
7.2.5.2. Przedsiębiorstwo samorządowe (partycypacyjne) i model iliryjski326
7.2.5.3. Zakłady pracy i ich szczególne funkcje327
7.3. Teoretyczne koncepcje gospodarki socjalistycznej w Polsce329
7.3.1. Zjazd Ekonomistów Polskich i Tezy Rady Ekonomicznej329
7.3.1.1. Znaczenie II Zjazdu Ekonomistów Polskich330
7.3.1.2. Dokonania Rady Ekonomicznej332
7.3.2. Wkład Oskara Langego333
7.3.2.1. Okres przedwojenny334
7.3.2.2. Okres Polski Ludowej - dokonania teoretyczne335
7.3.3. Polska myśl ekonomiczna wobec teorii gospodarki socjalistycznej338
7.3.2.3. Okres Polski Ludowej - poglądy na kształt polskiego modelu gospodarczego338
7.3.3.1. Michał Kalecki338
7.3.3.2. Aleksy Wakar i jego szkoła341
7.3.3.3. Bolesław Kłapkowski342
7.4. Rekapitulacja i wnioski344
ROZDZIAŁ 8. Koncepcje systemowej niereformowalności gospodarki socjalistycznej347
8.1. Milovan Dżilas i jego Nowa klasa347
8.1.1. Władza i własność348
8.1.2. Sfera regulacji systemu gospodarczego350
8.2. Alain Besançon i jego Anatomia widma351
8.2.1. Logika i wewnętrzna struktura gospodarki socjalistycznej351
8.2.2. Zasadnicze wady gospodarki socjalistycznej353
8.2.3. Konkluzje354
8.3. Stefana Kurowskiego Doktrynalne uwarunkowania355
8.3.1. Wprowadzenie. Prymat polityki nad ekonomią355
8.3.2. Praktyczne konsekwencje marksowskiej teorii wartości356
8.3.3. Teza o pracy bezpośrednio społecznej i pozór centralnej regulacji gospodarki358
8.3.4. Uwagi końcowe359
8.4. Janos Kornai i jego Gospodarka niedoboru360
8.4.1. Niedobór jako immanentna cecha gospodarki socjalistycznej360
8.4.2. Reguły zachowania się przedsiębiorstw i miękkie ograniczenia budżetowe362
8.4.3. Podsumowanie363
8.5. Włodzimierza Brusa i Kazimierza Łaskiego Od Marksa do rynku364
8.5.1. Krytyka modelu scentralizowanego i zdecentralizowanego365
8.5.2. Zasadnicze, nienaprawialne słabości gospodarki socjalistycznej367
8.6. Jadwigi Staniszkis teoria odrębności ontologicznej socjalizmu368
8.6.1. Swoistość gospodarki socjalistycznej369
8.6.2. Problem własności370
8.6.3. Problem regulacji371
8.6.4. Państwo produkujące i jego rola gospodarcza372
8.6.5. Podsumowanie373
8.7. Ewolucja poglądów dotyczących możliwości usprawnienia gospodarki socjalistycznej375
8.7.1. Stopniowe poszerzanie pola reform375
8.7.2. Wczesne koncepcje zmian377
8.7.3. Kwestia niezbędności prywatyzacji378
8.7.4. Władysław Baka i Reforma systemu bankowego380
8.7.5. Adam Lipowski i Mechanizm rynkowy381
8.8. Rekapitulacja i wnioski382
ROZDZIAŁ 9. System gospodarki socjalistycznej - próba podsumowania384
9.1. Uwagi wstępne384
9.2. Związek polityki i gospodarki385
9.3. Epistemologia gospodarki socjalistycznej388
9.4. Fikcja centralnego planowania391
9.4.1. Uwagi wprowadzające391
9.4.2. Dwa modele centralnego planisty393
9.4.3. Heterogeniczność centralnego planisty395
9.5. Mechanizm regulacyjny gospodarki socjalistycznej398
9.5.1. Interesy centralnego planisty i modele decyzyjne398
9.5.2. Nieokreśloność ostatecznych decyzji planistycznych400
9.5.3. Przetarg polityczno-biurokratyczny - ogólna charakterystyka401
9.6. Przetargi polityczno-biurokratyczne403
9.6.1. Przetarg teleologiczny403
9.6.1.1. Uwagi wstępne403
9.6.1.2. Mechanizm przetargu teleologicznego404
9.6.2. Przetarg inwestycyjny406
9.6.2.1. Uwagi wstępne406
9.6.2.2. Mechanizm przetargu inwestycyjnego407
9.6.3. Przetarg realizacyjny410
9.6.3.1. Uwagi wstępne410
9.6.3.2. Mechanizm przetargu realizacyjnego411
9.6.4. Przetarg dystrybucyjny414
9.6.4.1. Wprowadzenie414
9.6.4.2. Polityka cen i polityka płac jako obszary regulacji przetargowej415
9.7. Typologia i periodyzacja gospodarki socjalistycznej417
9.8. Rekapitulacja i wnioski421
1. Marksizm jako fałszywa doktryna gospodarki socjalistycznej423
Zakończenie423
2. Doświadczenie gospodarki socjalistycznej a kryzys finansowy - wstępne refleksje427
2.1. Uwagi wprowadzające427
2.2. Zrozumienie przyczyn kryzysu427
2.3. Rzut oka w przyszłość432
aneks 1. Dyskusja o racjonalności rachunku ekonomicznego w gospodarce socjalistycznej435
1. Zarzuty von Misesa i innych436
2. Modele symulowanego rynku - prezentacja439
3. Immanentne słabości modeli symulowanego rynku441
4. Próba oceny i podsumowanie443
1. Wprowadzenie. Krytyka systemu kapitalistycznego446
aneks 2. Wizja gospodarki socjalistycznej Josepha Schumpetera446
2. Schumpetera wyobrażenia o socjalizmie447
3. Podsumowanie449
Bibliografia451
Indeks nazwisk456
Indeks rzeczowy462

1.Inspiracjeideologiczne–utopieimarksizm

ipodziału,możewynieśćludzipodwzględemspołecznymponadresztęświatazwie-

rzęcego”59.Tegorodzajupoglądyprzezdługiczasnadawałygospodarcecentralnie

planowanejpoczuciepewnejetycznejwyższości,przewagimoralnejnadgospodarką

rynkową,nawetjeślinieudawałosięosiągnąćprzewagiczystoekonomicznej.

1.5.Pozostałeodniesieniadogospodarkisocjalistycznej

Wniknięciewzasadyfunkcjonowaniarealnejgospodarkisocjalistycznej,czego

dokonamwnastępnychrozdziałachksiążki,ukażedziwacznykonglomeratekono-

micznychnieracjonalnościiidealistycznychmrzonek,niezrozumiałychrozwiązań,

utrwalonychprowizorekorazideologiczniepodbudowanychprawdobjawionych.

Źródłaprawiewszystkichtychelementówmożnaodnaleźćwtekstachipoglądach

KarolaMarksaiFryderykaEngelsa.

Niektóreztychzjawiskipoglądówwynikajązistotycałegosystemufilozoficznego

materializmudialektycznego.Innesąskutkiemideologicznychzałożeńmarksowskiej

analizyekonomicznej.Jeszczeinne,niezbędnedoutrzymaniawładzy,mająpoprostu

instrumentalno-populistycznycharakter.Wszystkieonezostałyjednakprzyjętedo

kanonupopularnegoczynawetzwulgaryzowanegomarksizmu-leninizmu.Stałysię

trwałymelementemideologiikształtującejkonkretnąpostaćgospodarkisocjalistycz-

nejimiałydużywpływ–generalniewsposóbnegatywny–naświadomośćspołeczną

towarzyszącątejgospodarce.Czterykwestiewydająmisięwtymobszarzenajważ-

niejsze:

1.Teoriawartościopartejnapracyikoncepcjapracybezpośredniospołecznej.

2.Prymatprodukcjinadkonsumpcją.

3.Pracaprodukcyjnainieprodukcyjnaorazprzodującarolaklasyrobotniczej.

4.ZbędnośćHnormalnego”pieniądzaiideapieniądzapracy

1.5.1.Teoriawartościopartejnapracyikoncepcjapracy

bezpośredniospołecznej

Marksowskateoriawartościopartejnapracyodnosiłasięoczywiściedogospo-

darkikapitalistycznejiwgruncierzeczyniebyłtooryginalnypomysłautoraKapitału.

Wątkiposzukiwanianiezmiennejmiarywartościgospodarczejiwiązaniajej–wtaki

czyinnysposób–znakładamipracyludzkiejpojawiałysięjużwekonomicznychroz-

ważaniachArystotelesaczyśw.TomaszazAkwinu,aAdamSmith,ojciecekonomii

liberalnej,byłrzeczywistymtwórcątejteorii,choćjeszczewmocnoniedoskonałejpo-

staci.Smithtrafniezauważyłwrozdz.6Bogactwanarodów,żeteoriawartościopartej

napracyjestwpełnisłusznajedyniewwarunkachHwczesnegoiprymitywnegosta-

nuspołeczeństwa”.Pisał:HWowymwczesnymiprymitywnymstaniespołeczeństwa

59F

.Engels,Dialektykaprzyrody,KiW

,Warszawa1953,s.23.

Brak wyników

Gospodarka socjalistyczna w Polsce

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra