Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
1.Inspiracjeideologiczneutopieimarksizm
mniejekonomiczne.Jedynymwyjątkiemwcałejhistoriigospodareksocjalistycznych,
jeślichodziozwalczaniewłasnościprywatnej,byłokresNEP-uwRosjilat20.,ale
ówczesnewycofaniesięwładzypaństwowejzprocesulikwidacjiwłasnościprywatnej
byłojedynieczęścioweiuzasadnianewzględamitaktycznymiorazbezwzględnąpo-
trzebąchwili(więcejzob.rozdz.2.5).
Drugipowód,choćrównieżzabarwionyideologicznie,wynikabezpośrednio
zkoncepcjiekonomicznejKarolaMarksa.Poświęcęmuniecowięcejuwagi,bojego
różnorakiekonsekwencjebardzosilniewpłynęłynafunkcjonowaniewszystkichgo-
spodareksocjalistycznychpoIIwojnieświatowejiznalazłyodbicienietylkowsferze
własnościowej,aletakżewinnychobszarach.Chodzimiojednoznajważniejszych,
jaksięczęstosądzi32,osiągnięćteoretycznychMarksa,amianowicieoteorięwar-
tościdodatkowej(teorięwyzysku),którazajmujewekonomiimarksowskiejgłówne
miejsce,nietylkodlategożedajeuzasadnieniezasadniczejsprzecznościsystemuka-
pitalistycznego,aletakżedlategożewynikazniejokreślonaperspektywazmiany
systemuwkierunkugospodarkisocjalistycznejczykomunistycznej.Teoriatanawet
dziś,kiedydokładnieobnażonojejsłabościjakoteoriinaukowejoraznierealistyczne
założenia,najakichsięopiera,pokazujenadzwyczajnąsiłęintelektualną.Idziśłatwo
sobiewyobrazić,żebyłatoteoria,napodstawiektórej,jakpiszeJohnK.Galbraith,
HKarolMarkskształtowałhistorięświata”33.
Przedanaliząsensuikonsekwencjiteoriiwartościdodatkowejnależypodkre-
ślić,żeniejestonawpełnioryginalnympomysłemMarksa,któryniewątpliwiewy-
korzystywałwcześniejszydorobekDawidaRicardoiJohannaKarlaRodbertusa.
Jegowłasny,niebłahyzresztąwkład,polegałzjednejstronynawpisaniutejteorii
wcałysystemmaterializmuhistorycznego,azdrugiejnanadaniujejjednoznacz-
negoiczytelnegodlakażdegoprzekazu.WujęciuMarksastałasięonanietylko
teoriąekonomiiakademickiej,aletworzyłatakżejasneprzesłanieumożliwiające
wokreślonejperspektywiepoznawczejodczytanieistotyustrojukapitalistycz-
nego.Teoriawartościdodatkowejbyłaoryginalnąpróbąrozwiązaniaklasycznego
problemunaukiekonomii,tj.problemuźródełzyskuwgospodarcekapitalistycznej.
LeszekKołakowskipisałnatentemat:HWekonomicznejteorii,takjakrozumie
Marks,niechodzinaprawdęorzeczywistestosunkiwymiany,leczoto,skądpo-
chodzizysk.Teoriata[wartościdodatkowejM.B.]mówiotym,żezyskpochodzi
wyłącznieznieopłaconejpracyrobotnika,żekapitałniestwarzawartości,żepraca
«produkcyjna»[...]jestjedynymźródłemwartości”34.Przyczym,coistotnezdaniem
Marksa,owiHrzeczywiściwytwórcy”zysku,czylirobotnicy,niemająwkapitalizmie
żadnejwładzynadwytwarzanymiprzezsiebiewartościami.Poddamtozagadnienie
dokładniejszejanalizie.
32SamEngelspośmierciMarksatwierdził,żezasadniczywkładMarksadonaukisprowadzasię
dodwóchodkryć:materializmuhistorycznegoorazteoriiwartościdodatkowej.
33J.K.Galbraith,Ekonomiawperspektywie:krytykahistoryczna,PWE,Warszawa1991,s.139.
34L.Kołakowski,Głównenurtymarksizmu,cz.II,Rozwój,Zyskis-ka,Poznań2000,s.354.