Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
36
1.Inspiracjeideologiczne–utopieimarksizm
zatowynagrodzenieowartościznaczniemniejszej–v.Kapitalistadokonałwyzysku
robotnika,okradłgozjegopracy,przywłaszczyłsobieczęśćwartości,którąstworzyła
pracarobotnika.Iztegopunktuwidzeniadrugorzędneznaczeniemaprzeznaczenietej
przywłaszczonejwartości.
Dochodzimydobardzomocnego,ajednocześnieporażającegoprostotąwnio-
sku:źródłemkorzyściuzyskanychprzezkapitalistę,źródłemzyskujestwyzyskro-
botnika.Tohasło,jasneiczytelnedlakażdegoczłowieka,jestraczejzachętądo
rewolucjiniżelementemanalizyekonomicznej.Wtymujęciuprodukcjakapita-
listycznastajesięniesprawiedliwa,więcej–nagannaetycznie,uniemożliwiająca
godneżycierobotników,bojejsednem,niezbywalnąesencją,jestwyzyskczłowieka
przezczłowieka.Alezniesieniewyzyskuniejestmożliwebezlikwidacjiwłasności
kapitalistycznej,któraztegowyzyskuczerpieswojąsiłę,sensistnienia.Powstaje
konfliktpodstawowychwartości,wktórympostulatzniesieniawyzyskumanie-
wątpliwiemocniejsząpodstawęmoralnąniżpostulatnienaruszalnościwłasności
prywatnej.
Łatwowykazaćelementarnąbłędnośćmarksowskiejteoriiwyzysku.Jeślibowiem
spojrzymynawartośćdodatkowąmniezpunktuwidzeniarobotnika,leczkapitali-
sty,właścicielaprzedsiębiorstwa,todochodzimydowniosku,żemskładasięztrzech
elementów:funduszuumożliwiającegodalszyponadodtworzeniowyrozwójprodukcji,
wynagrodzeniakapitalisty(organizatoraprodukcji)oraz–dopieronakońcu–jegoczy-
stegozysku.Trzebadodać,żefunduszinwestycyjnyrozumianyjestszeroko–obejmuje
takżewydatkinabadaniairozwój,reklamę,mieścisięwnimkoszt(oprocentowanie)
zaciągniętychkredytów,kosztponoszonegoryzykaprzedsiębiorcyitd.Wkapitalistycz-
nejrzeczywistościbardzotrudnorozdzielić,cojestwynagrodzeniemprzedsiębiorcy,
opłaceniemjegoindywidualnejaktywności,acojegozyskiem.Ilewłącznymwyna-
grodzeniukapitalistyjestHgodziwych”,niezbędnychkosztów,aileHniegodziwego”,bo
pochodzącegozwyzysku–zysku.
Alewprzypadkuteoriiwyzyskunieekonomicznapoprawnośćbyładecydująca,
leczjejspołecznyoddźwięk.JohnBatesClark,wybitnyekonomistaamerykański,
jedenztwórcówteoriikrańcowejprodukcyjności,takkomentowałmarksowskąteo-
rięwartościdodatkowej:HJeślirobotnicysąprzekonani,żeprodukująwielkąilość
bogactwiotrzymujątylkoczęśćtego,wieluznichstaniesięrewolucjonistami[...].
Nadspołeczeństwemzawiśnieoskarżenieowyzyskiwanierobotników.[...].Jeślite
zarzutybyłybyprawdziwe,każdyracjonalniemyślącyczłowiekpowinienzostaćso-
cjalistą”37.Dodajmy,żeClarkwswojejteoriipodziałuopartejnazasadziekrańcowej
użytecznościdowodził,iżwyzyskrobotnikówniewystępujewwarunkachdosko-
nałejkonkurencji.Cowięcej,właśniewtedypodziałdochodówjestsprawiedliwy,
etycznieuzasadniony,różneczynnikiprodukcji(wszczególnościkapitałorazpraca)
sąbowiemwynagradzaneproporcjonalniedoichwkładuwtworzenieproduktuspo-
łecznego.
37J.B.Clark,TheDistributionofWealth:ATheoryofWages,InterestandProfits,MacmillanCom-
pany,NewYork1908,rozdz.1(www.econlib.org/LIBRARY/Clark).