Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.4.Sferaregulacjigospodarkajakojednawielkafabryka
43
sztucznienarzuconychprzezcentralnegoplanistę.Wkonsekwencjiplanyprodukcji
byłyokreślanewoluntarystycznie,arealizacjaprodukcjistawałasięcelemsamym
wsobie.Dodajmyprodukcjioderwanejodpotrzebirealizowanejniezależnieod
opłacalności,ajednocześnieprodukcji,którazewzględunagłębokąnierównowagę
rynkowąznajdowałanabywców.Słuszniezauważyłwlatach60.XXw.polskiekono-
mistamarksistaMaksymilianPohorille,Hwieledanychwskazujenato,żeklasy-
cynaukowegosocjalizmunieuświadamialisobieogromnychtrudnościzwiązanych
zokreśleniempotrzebspołecznych”55.
Nazakończenierozważęjeszczedwiekwestieocharakterzeaksjologicznymzwią-
zanezsystememcentralnegoplanowaniagospodarkiimająceźródławstwierdze-
niachklasyków.Popierwszeodzaraniakoncepcjigospodarkisocjalistycznejdo
lat70.XXw.pokutowałapowszechnawiara,żeplanowaniecentralnewprowadzone
zamiastwolnegorynkuzwiększywydajnośćiprodukcjęwgospodarce.Oczekiwano,
zgruntufałszywie,jakpokazałodoświadczenie,żepoddaniegospodarkikontroli
społecznej,regulowaniespołecznegopodziałupracyusuniemarnotrawstwoispowo-
dujeprzyrostbogactwaspołecznego.Uważano,żewwarunkachgospodarkisocjali-
stycznej,jakpisałEdwardLipiński,Hpostęptechniczny,inicjatywa,twórczośćstaną
sięskładowączęściąświadomego,planowegodziałaniaspołecznego”56.Engelssądził,
żegdyproletariatobejmiewładzęiprzejmieHspołecznesiływytwórcze”,powsta-
nieustrój,któryHprzezplanowąorganizacjęcałejprodukcjidotegostopniawzmoże
społecznesiływytwórcze,żezapewnikażdemuzaspokojeniewszystkichjegorozum-
nych[podkreśleniemojeM.B.]potrzebwstalerosnącejskali”57.Zauważmy,żeto
stwierdzenieEngelsamożnatraktowaćjakopewnegorodzajuuszczegółowienieiza-
razemuzasadnieniesłynnejformułyKarolaMarksazKrytykiProgramuGotajskie-
goodnoszącejsiędowarunkówgospodarkikomunistycznej:Hkażdywedługswych
zdolności,każdemuwedługjegopotrzeb”58.Zauważmyteżjeszcze,pogląd,żego-
spodarkaświadomie,planoworegulowanabędzieefektywniejszaekonomicznieniż
spontanicznagospodarkarynkowa,stanowiącyprzejawhumanistycznegozadufania,
byłpowszechnynietylkouklasyków,aleipóźniejszychmarksistów,np.uRudolfa
Hilferdinga.Trudnowtodziśuwierzyć,aletakżeJosephSchumpeter,ekonomista
wybitnyidalekioddogmatycznegomarksizmu,głosiłpodobnepoglądywlatach40.
XXw.(zob.aneks2).
Podrugiepowszechnyiutrwalonywśródwyznawcówmarksizmuiwpropagan-
dziesocjalistycznejstałsiępogląd,żesystemgospodarkicentralnieplanowanejmie-
ścisięwyżejwrozwojucywilizacyjnymniżsystemwolnorynkowy,żejegowprowadze-
niejestprzejawemnaturalnegopostępugatunkuludzkiego,żeporządekplanujest
czymślepszymniżchaosrynku.PrzywoływanotumocnesłowaEngelsa:HDopiero
świadomaorganizacjaprodukcjispołecznej,zapewniającaplanowośćwytwarzania
55Wokółteoriiekonomicznych„Kapitału”,KiW
,Warszawa1976,s.233.
56Tamże,s.129.
57F
.Engels,KarolMarks,w:K.Marks,F
.Engels,Dzieławybrane,t.2,KiW
,Warszawa1949,s.153.
58K.Marks,KrytykaProgramu…,op.cit.,s.24.