Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
40
1.Inspiracjeideologiczneutopieimarksizm
Hilferdinga,wtakimprzypadkunieodgryważadnejroli,możezniknąćcałkowicie,
skorochodzioprzydzielanierzeczy,anieoprzydzielaniewartości.Leninprzedre-
wolucjąstawiałsprawęjeszczebardziejzdecydowanie:HNieulegażadnejwątpliwości,
żerozwój[gospodarkikapitalistycznej]zmierzawkierunkujednego,jedynegotrustu
światowego,któryobjąłbywszystkieprzedsiębiorstwawszystkichpaństw”47.
Rzeczywiście,wdrugiejpołowieXIXw.następowałyprocesykoncentracji
przedsiębiorstwkapitalistycznych,prowadzącedopowstawaniamonopolibranżo-
wych,którestawałysięcorazbardziejdominującewgospodarcekońcaXIXw.Traf-
nebyłorównieżspostrzeżenieMarksa,żescentralizowaneplanowaniewewnątrz
trustówumożliwiaichefektywnefunkcjonowanie.Alejaksięwkrótceokazało
procesykoncentracyjneniemiałycharakteruobiektywnego,wcaleniebyłyowymi
Hprawamiruchu”gospodarkikapitalistycznej.Kapitalizmpotrafiłsam,dlaswoje-
gowłasnegodługookresowegodobra,powściągnąćteprocesy.Cowięcej,ustawo-
dawstwoantymonopolowe,zapoczątkowanenaszersząskalęsłynnymShermanAct
wStanachZjednoczonychwkońcuXIXw.irozszerzającesięszybkonawszystkie
rozwiniętekrajeświata,wywołałorychłoprocesyodwrotne,dekoncentracyjne.Na
podstawieustawyShermanawUSAnapoczątkuXXw.dokonanowielupodziałów
wielkichtrustówbranżowych,m.in.wprzemyślenaftowym(gdziefirmęStandard
Oilpodzielonow1911r.na34odrębnespółki)czywprzemyśletytoniowym(gdzie
podobnylosspotkałConsolidatedTobacco).Wroku1937RonaldCoase,później-
szylaureatNagrodyNoblazekonomiiopublikowałpracę48,wktórejudowodnił,że
ekspansjawielkichkorporacjiniejestnieograniczonajejzakresdeterminujątzw.
kosztytransakcyjne.
Nawetbiorączaprzesłankęsprawnefunkcjonowaniewielkiegotrustu,wktórym
istniejeszczegółowe,wewnętrzneplanowanie,nieuprawnionejestwnioskowanie,
równiesprawniebędziefunkcjonowaćcałagospodarkawramachjednolitegopla-
nucentralnego.Popierwszedlategożekapitalistycznetrustymajązewnętrznekry-
teriumocenydziałalnościwpostacizysku,którymożnamaksymalizowaćpoprzez
obniżkękosztównawetwprzypadkucenmonopolistycznych.Wwarunkachgospo-
darki-wielkiegoprzedsiębiorstwatakiegozewnętrznegokryteriumbrakuje.Niema
więcracjonalnychmotywówdlaobniżaniakosztówiwprowadzaniaoszczędniejszych,
nowocześniejszychrozwiązańprodukcyjnych.
Podrugietrustynawetpozbawionewewnętrznejkonkurencji,nawetokreślające
cenymonopolistyczne,musząuwzględniaćpopytzgłaszanyzestronykonsumen-
tów.Zawszewjakimśstopniuistniejekonkurencjazewnętrzna,zawszeteż,oprócz
sektorówdóbrpodstawowych(jedzenie,odzież),mogąpojawiaćsięwgospodarce
kapitalistycznejproduktysubstytucyjne,przejmującepopyt,awprowadzaniein-
nowacjitechnologicznychczyproduktowychmożeszybkoosłabićpozycjęstarych
monopolistów.
47W.I.Lenin,PrzedmowadoksiążkiN.Bucharina„Imperializmagospodarkaświatowa”,1915
(cyt.za:G.Temkin,KarolaMarksał,op.cit.,s.78).
48R.H.Coase,TheNatureoftheFirm,HEconomica”4(1937).