Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
realnaobjęłasamodzielneniegdyśjednostkiterytorialne(PrusyKrólew-
skie,WielkieKsięstwoLitewskie)orazprowincjebuforowe(Inflanty,
MołdawięiWołoszczyznę)ilennaozmieniającymsiędoXVIIIw.statusie
prawnym(PrusyKsiążęceiKurlandię).PoJagiellonachpowstałsystem
rządówopartynaposzanowaniulokalnejtradycjiiodrębnościwszystkich
wchodzącychwjejskładjednostekterytorialnych,anietylkoKorony
KrólestwaPolskiegoiWielkiegoKsięstwaLitewskiego.Miałotozasad-
niczeznaczeniedlakształtowaniasięinstytucjiustrojowychorazsystemu
władzy.
FederacyjnastrukturaRzeczypospolitejbyładoniedawnaniedo-
strzeganaluboceniananegatywnie:eksponowanozłeskutkiuniipolsko-
przeszkody
-litewskiejdlaLitwy;przecenianopozycjęPruswobecWarszawy,która
wrzeczywistościbyłatylkowtórnymefektemdecentralizacjiwładzy
wscentralizowaniu
aparatuwładzy
wokresie1648–1717.Choćpodobneproblemywystępowaływinnych
państwachEuropy(np.wZjednoczonymKrólestwieAnglii,Szkocji
iIrlandii),wwiększościznichdoszłowXVII–XVIIIw.dopowstania
scentralizowanegoaparatuwładzy.TymczasemwRzeczypospolitejcent-
ralizacjęzablokowałousankcjonowaniewakcieuniiz1569r.podwójnego
systemuurzędówcentralnych–polskichilitewskichorazpostępujący
paraliżwładzyustawodawczej(sejmu).
Pozapodziałaminaprowincjeilennafunkcjonowałwświadomości
obywateliRzeczypospolitejpodziałnaregionyikrajezamieszkaneprzez
regionyikraje
odrębnenarodypolityczne,któregozewnętrznymprzejawembyłoutrzy-
mywaniesiękilkustopniindygenatu(wojewódzki,dzielnicowy,Wielkiego
KsięstwaLitewskiegoorazprowincjiregionubałtyckiego:PrusKrólews-
kich,KurlandiiiInflant)bronionegoprzezlokalnąopinięszlachecką
isejmiki.Równoleglewystępowały(choćniewsposóbciągły)silne
tendencjeunifikacyjne,wynikająceprzedewszystkimzformalnegoujed-
noliceniastatusuprawnegoszlachty,któreprzejawiałysięwprzy-
jmowaniusprawdzonychgdzieindziejnormprawnych.
Utrzymywałysięjednakróżnicemiędzyprowincjamihistorycznie
ietnicznie(kulturowo,językowo)polskimi,zjednoczonymiwKrólestwie
różnicemiędzy
Polskimjużwśredniowieczulubwcielanymidoniegostopniowo
prowincjami
(Mazowsze),ajednostkamiterytorialnymiowłasnejtradycjihistorycznej
(WielkieKsięstwoLitewskie,Ruś)iodrębnympoczuciuprzynależności
regionalnej(Prusy,Kurlandia,Inflanty).Statusterytoriówskładającychsię
naRzeczpospolitązmieniałsięwciąguXVIIw.:WielkieKsięstwoLitewskie
spadłozpozycjirównorzędnegopartneraKoronydorangijednej
zprowincji,wzrastałnatomiastpoziomemancypacjipołudniowo-wschod-
nichkresówKorony(Ukrainy)orazregionubałtyckiego.
AżdoschyłkuXVIIIw.podstawąsamoidentyfikacjimieszkańców
związkiterytorialne
Rzeczypospolitej–zarównoplebejuszy,jakczłonkówszlacheckiego
podstawą
narodupolitycznego–byłyzwiązkiterytorialne,aniepochodzenie
samoidentyfikacji
41
