Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Jednocześnieutrwaliłasięostateczniezasadapowszechnościinadrzędno-
ściprawa,obowiązującatakżewładców:
Ponieważkrólowiepolscysięnierodzą,alestająsięnimizwyboruwszystkichstanów,
tedynieprzysługujeimtakawładza,abymogli,jakimjenowola,czytoprawastanowić,
czynakazywaćpodatki,czycośraznazawszeustanawiać.Wszystko,coczynią,czynią
bądźtozazgodąswychstanów,bądźwedleprzepisówpraw
6
.
KrólwRzeczypospolitejpolsko-litewskiejposiadałwięcwładzęnaj-
wyższąwarunkowo–otyle,oiledziałałzgodniezwoląiwinteresie
społeczeństwaszlacheckiego,ajednocześniejakojedenztrzechstanów
wparlamencie.Wdziedzinachadministracjitraktowanychjakodomena
władcy(regalia),jak:skarbowość,naczelnezwierzchnictwosiłzbrojnych
regalia
ikancelariadoszłow1569r.dozahamowaniatendencjidoichpełnej
centralizacji(reprezentowanejprzezpolskieelitypolityczne)wwyniku
podjętejnasejmielubelskimdecyzjioutrzymaniupouniiodrębności
instytucjicentralnychobusfederowanychpaństw(skarby,kancelarie
iurzędyhetmańskie–koronneilitewskie).
Dyskusyjnajestutrwalonawliteraturzetezaoograniczeniuwładzy
królawterenieprzezwłączeniestarostywpoczeturzędnikówziemskich
wkonstytucji1611r.Osłabienierangistarostwagrodowegojako
ograniczeniewładzy
wterenie
instrumentuzwierzchnościkrólewskiejwXVIIiXVIIIw.wynikłonie
zformalnegoograniczeniajegouprawnień,leczzcorazmniejszych
możliwościefektywnegodziałaniazpowodubrakupersoneluiśrodków
materialnych.
Wzakresieustawodawstwakrólzachowałsamodzielnośćwsto-
sunkudomiastkrólewskich,Żydów,chłopówwkrólewszczyznach
samodzielne
iwsprawachgórniczych.Sprawowałrównieżtytularnezwierzchnictwo
nadkrajamilennymi(PrusamiKsiążęcymi,Kurlandią),któreformalnie
kompetencje
ustawodawcze
podlegałyosobiściewładcy,anieRzeczypospolitej.Królbyłtakże
naczelnymwodzem–wpraktyceograniczonymprzezwładzęhetmanów
–ikierowałpolitykązagranicznąwporozumieniuzeswąradą(senatem).
naczelnywódz
Wimieniukrólazwoływanosejmikiisejmy,ogłaszanokonstytucje
sejmoweorazzawieranotraktatymiędzynarodowe–stąddrobiazgowe
przestrzeganienależnejmutytulaturyjakoistotnegoelementuprestiżu
państwa.
Wrzeczywistościmonarchawystępowałjakowładca(najwyższysędzia
izwierzchnikwładzywykonawczej)tylkowodniesieniudopoddanych
stanuszlacheckiego.Wstosunkudopozostałejludnościświeckiej(miesz-
czanichłopówod1518)bezpośredniazwierzchnośćprzysługiwałamu
6
AndrzejFryczModrzewski,OpoprawieRzeczypospolitej,w:idem,Dzieła,oprac.
S.Bodniak,tłum.E.Jędrkiewicz,Warszawa1953,ks.III:Oobyczajach,rozdz.IX:Okrólu,
s.121–122.
75
